Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris L.) to kolczasty krzew należący do rodziny berberysowatych (Berberidaceae), szeroko rozpowszechniony w Europie, Azji Zachodniej oraz w rejonie Kaukazu. W Polsce rośnie dziko na obrzeżach lasów, skrajach zarośli i nasypach kolejowych. W ziołolecznictwie wykorzystywane są przede wszystkim liście i owoce, rzadziej korzenie i kora – ze względu na ochronę siedlisk. Roślina zawiera wiele biologicznie czynnych substancji, przede wszystkim alkaloidy izochinolinowe, z których najważniejszą rolę odgrywa berberyna, a także witaminę C, karotenoidy, pektyny i organiczne kwasy owocowe.
Główne właściwości zdrowotne (potwierdzone badaniami):
- Działanie żółciopędne i żółciotwórcze – alkaloidy stymulują wydzielanie żółci i wspierają funkcje wątroby, co pomaga przy niestrawności i kamicy żółciowej.
- Przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe – berberyna działa na wiele szczepów bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, w tym Helicobacter pylori, a także na niektóre wirusy.
- Wzmacnianie odporności – zawartość witaminy C i alkaloidów stymuluje odpowiedź immunologiczną, co może wspierać organizm w czasie infekcji.
- Działanie przeciwzapalne – wyciągi z berberysu wykazują aktywność przeciwzapalną na poziomie komórkowym, m.in. przez hamowanie mediatorów zapalnych.
- Stabilizacja poziomu glukozy – berberyna wpływa korzystnie na gospodarkę węglowodanową, obniżając poziom glukozy i wspomagając terapię cukrzycy typu 2.
- Ochrona naczyń krwionośnych – owoc berberysu wzmacnia naczynia włosowate, co pomaga przy kruchości naczyń i problemach z krążeniem.
Formy stosowania:
- Odwar z owoców – przygotowywany z suszonych owoców jako naturalne źródło witaminy C, działa moczopędnie, przeciwgorączkowo i wzmacniająco.
- Mieszanki ziołowe – często spotykane w preparatach na wątrobę, drogi moczowe i trawienie (np. w połączeniu z rumiankiem, mniszkiem, miętą).
- Nalewki i wyciągi – z liści i korzeni, stosowane w medycynie tradycyjnej i farmakologii (często standaryzowane na zawartość berberyny).
- Syropy owocowe – bogate w naturalne witaminy i pektyny, zalecane w stanach obniżonej odporności, rekonwalescencji i jako środek wspomagający trawienie.
- Kapsułki z berberyną – standaryzowane suplementy diety dostępne bez recepty, stosowane m.in. w zaburzeniach metabolicznych, insulinooporności, infekcjach.
Przeciwwskazania i ostrożność:
- Nie zaleca się stosowania u dzieci poniżej 12 roku życia – z uwagi na możliwość wystąpienia nudności i nadwrażliwości na alkaloidy.
- Ciąża i karmienie piersią – przeciwwskazane bez konsultacji z lekarzem; berberyna może wpływać na skurcze mięśni gładkich.
- Leki hipoglikemizujące – możliwa interakcja z lekami przeciwcukrzycowymi (działanie addytywne), należy zachować ostrożność i monitorować poziom glukozy.
- Długotrwałe stosowanie – niezalecane bez kontroli specjalisty; wysokie dawki mogą zaburzać florę jelitową i powodować dolegliwości trawienne.
- Interakcje z lekami żółciopędnymi i przeciwbakteryjnymi – możliwe nasilenie działania, wskazana konsultacja fitoterapeutyczna przy stosowaniu leków.
Ciekawostki:
- Berberys był tępiony w Polsce w XX wieku, gdyż sprzyjał rozwojowi rdzy zbożowej (choroby zbóż).
- W starożytnym Babilonie stosowano go na gorączkę i problemy z wątrobą, a w Indiach jako środek przeciwmalaryczny.
- Berberyna, główny alkaloid berberysu, jest dziś intensywnie badana jako naturalny antybiotyk roślinny o szerokim spektrum działania.
- Naturalna witamina C z berberysu ma wyższą biodostępność niż syntetyczny kwas askorbowy – dzięki obecności flawonoidów i pektyn.
Źródła:
- dr Henryk Różański – rozanski.li
- Senderski M.E., Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna, 2016
- Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa, 1987
- Monografie zielarskie Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich
