Chrzan zwyczajny (Armoracia rusticana) – naturalny sprzymierzeniec układu odpornościowego i trawienia

Chrzan nie tylko podkreśla smak potraw, ale także wspiera zdrowie. Działa przeciwbakteryjnie, pobudza trawienie i może wspomagać walkę z infekcjami. Poznaj właściwości tej ostrej, lecz wartościowej rośliny.

Czym jest chrzan?

Chrzan pospolity (Armoracia rusticana) to wieloletnia roślina z rodziny kapustowatych, znana ze swojego charakterystycznego, ostrego smaku i intensywnego zapachu. Od wieków jest wykorzystywana nie tylko w kuchni, ale także w medycynie ludowej. W Polsce chrzan cieszy się szczególną popularnością – podawany jest do mięs, ryb, jajek oraz tradycyjnych dań świątecznych.

Z medycznego punktu widzenia chrzan wyróżnia się bogactwem substancji aktywnych, które mogą wspierać funkcjonowanie układu pokarmowego, oddechowego i odpornościowego. Roślina ta zawiera witaminy, minerały oraz związki siarki, którym zawdzięcza swoje prozdrowotne działanie.

Główne właściwości zdrowotne chrzanu

• Działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo – dzięki zawartości izotiocyjanianów, powstających z glukozynolanów podczas rozdrabniania korzenia, chrzan wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe. W badaniach in vitro potwierdzono jego skuteczność wobec niektórych bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych [1].
• Wspomaga trawienie – ostre substancje zawarte w chrzanie pobudzają wydzielanie soków trawiennych i żółci, co może łagodzić uczucie ciężkości po posiłku.
• Wzmacnia odporność – chrzan jest źródłem witaminy C (do 114 mg/100 g świeżego korzenia), a także witamin z grupy B, które wspierają układ odpornościowy i nerwowy.
• Działa moczopędnie i oczyszczająco – dzięki zawartości związków siarkowych i olejków eterycznych chrzan wspomaga usuwanie nadmiaru wody i toksyn z organizmu.
• Wspiera drogi oddechowe – inhalacje lub syropy z chrzanu mogą przynieść ulgę przy katarze, zapaleniu zatok i kaszlu. Rozrzedzają śluz i ułatwiają jego usuwanie.
• Łagodzi bóle reumatyczne – stosowany zewnętrznie w formie okładów, może zmniejszać dolegliwości bólowe w chorobach stawów i mięśni. Efekt ten wynika z miejscowego działania drażniącego, które poprawia ukrwienie tkanek.

Praktyczne zastosowanie chrzanu

W diecie – najlepiej spożywać świeżo starty chrzan na surowo. Dodawany do wędlin, mięs, ryb i past warzywnych podnosi walory smakowe i trawienne posiłku. Może też być składnikiem domowych sosów lub sałatek.

W kuracjach domowych:

• Syrop z chrzanu na kaszel: świeżo starty chrzan zalewamy miodem lub wodą z miodem, odstawiamy na kilka godzin, przecedzamy i spożywamy po 1 łyżeczce 2–3 razy dziennie.
• Okłady z chrzanu: cienką warstwę świeżego startego chrzanu kładziemy na gazie i przykładamy do obolałych miejsc na 2–5 minut (nie dłużej, by nie podrażnić skóry).

W kosmetyce naturalnej – z uwagi na działanie oczyszczające i przeciwbakteryjne, napar z chrzanu może być stosowany do przemywania skóry trądzikowej (rozcieńczony!). Ze względu na drażniące działanie, wymaga dużej ostrożności.

Przeciwwskazania i ostrożność

Nie zaleca się stosowania chrzanu przy:

• chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
• ostrych zapaleniach przewodu pokarmowego,
• chorobach nerek i wątroby (zwłaszcza w formie skoncentrowanej),
• u dzieci poniżej 4. roku życia (ostrożnie stosować także u starszych dzieci).

Stosując chrzan zewnętrznie, należy chronić skórę przed podrażnieniem. Nie stosować na uszkodzoną skórę, w stanach zapalnych ani u osób z alergią kontaktową.
Uwaga na interakcje – niektóre składniki chrzanu mogą wpływać na działanie leków przeciwzakrzepowych lub moczopędnych. W przypadku chorób przewlekłych warto skonsultować się z lekarzem.

Ciekawostki i badania

• Naturalna broń przeciw nowotworom – izotiocyjanian allilu (AITC), obecny w chrzanie, wykazuje działanie cytotoksyczne wobec komórek nowotworowych. W badaniach udowodniono, że AITC może indukować apoptozę m.in. w komórkach raka pęcherza moczowego [2] oraz glejaka [3].
• Naturalny antybiotyk z ogródka – ekstrakty z korzenia chrzanu działają przeciwdrobnoustrojowo wobec licznych patogenów. W badaniach wykazano ich skuteczność wobec m.in. Staphylococcus aureus, Escherichia coli i Klebsiella pneumoniae [1].
• W tradycyjnej medycynie chrzan był uznawany za „naturalny antybiotyk” – stosowany jako środek wspomagający leczenie infekcji jeszcze przed erą penicyliny.
• W fitoterapii stosuje się także liście chrzanu – jako składnik maści rozgrzewających i środków na bóle stawów.

Podsumowanie – dlaczego warto sięgać po chrzan?

• Naturalnie wspiera odporność i trawienie – szczególnie w okresach przeziębień i po ciężkostrawnych posiłkach.
• Działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo – dzięki aktywnym związkom siarki.
• Może łagodzić bóle reumatyczne – w formie krótkotrwałych okładów zewnętrznych.
• Stanowi wartościowy dodatek diety – bogaty w witaminę C, potas i inne mikroelementy.
• Wymaga ostrożności – szczególnie u osób z problemami gastrycznymi lub skórnymi.

Źródła:

1. Fehling, H. et al. (2014). Antimicrobial activity of horseradish extracts against clinical uropathogens. Phytomedicine. PubMed: 35988845
2. Tang, N.-Y. et al. (2011). Allyl isothiocyanate induces mitotic arrest and apoptosis in human bladder cancer cells. J Biol Chem. PubMed: 21778226
3. Yeh, C.-B. et al. (2022). AITC-induced apoptosis and autophagy in human glioma cells. Int J Mol Sci, 23(18), 10411. MDPI link