Kumaryny – aromatyczne związki o zaskakujących właściwościach zdrowotnych

Kumaryny to naturalne związki chemiczne występujące w wielu roślinach leczniczych i przyprawowych. Kojarzone są głównie z charakterystycznym zapachem świeżego siana, ale coraz częściej przyciągają uwagę naukowców ze względu na swoje właściwości biologiczne. Działają przeciwzakrzepowo, przeciwbakteryjnie i uspokajająco. W ziołolecznictwie stosowane są od wieków – dziś ich potencjał jest przedmiotem licznych badań farmakologicznych. Poniżej przedstawiamy, czym są kumaryny, jakie mają właściwości i gdzie można je znaleźć.

Co to są kumaryny?

Kumaryny (łac. Coumarinum) to grupa organicznych związków aromatycznych należących do laktonów kwasu cynamonowego. Ich nazwa pochodzi od tonkowca wonnego (Dipteryx odorata), zwanego dawniej „drzewem kumarynowym”. To właśnie z jego nasion wyizolowano ten związek po raz pierwszy.

Kumaryny są odpowiedzialne za charakterystyczny zapach niektórych roślin, ale pełnią także funkcję ochronną – działają przeciwgrzybiczo i odstraszają owady. Dla człowieka najważniejsze są ich właściwości biologiczne, wykorzystywane m.in. w leczeniu problemów z krążeniem czy w kosmetyce.

Naturalne źródła kumaryn

Kumaryny występują w ponad 3000 gatunkach roślin, głównie w rodzinach baldaszkowatych (Apiaceae), motylkowatych (Fabaceae) i rutowatych (Rutaceae). Do najbogatszych źródeł należą:

• Arcydzięgiel lekarski (Angelica archangelica) – silne właściwości rozkurczowe i uspokajające;
• Miechunka rozdęta (Physalis alkekengi) – źródło furanokumaryn;
• Ruta zwyczajna (Ruta graveolens) – silnie działające kumaryny fotouczulające;
• Tonkowiec wonny (Dipteryx odorata) – klasyczne źródło naturalnej kumaryny;
• Cynamonowiec cejloński (Cinnamomum verum) – zawiera śladowe ilości kumaryny, bezpieczne dla zdrowia;
• Nostrzyk żółty (Melilotus officinalis) – znany z działania przeciwzakrzepowego, zawiera kumarynę i jej pochodne [1].

Właściwości lecznicze kumaryn

1. Działanie przeciwzakrzepowe

Najlepiej poznaną właściwością kumaryn jest zdolność do hamowania agregacji płytek krwi i poprawy mikrokrążenia. Z tej grupy wywodzą się pochodne syntetyczne, takie jak warfaryna i acenokumarol – stosowane w terapii zakrzepicy i migotania przedsionków [2]. W fitoterapii kumaryny w małych dawkach wspomagają pracę układu żylnego.

2. Działanie przeciwobrzękowe i limfatyczne

Kumaryny usprawniają odpływ limfy i zmniejszają zastój płynów w tkankach. Są wykorzystywane w terapii obrzęków limfatycznych oraz żylaków. Zioła kumarynowe często wchodzą w skład maści i żeli do stosowania zewnętrznego.

3. Właściwości uspokajające i rozkurczowe

Kumaryny obecne w nostrzyku i arcydzięglu działają łagodnie uspokajająco i relaksująco na mięśnie gładkie, szczególnie przewodu pokarmowego. Stosowane są w mieszankach ziołowych na stres, bezsenność i niestrawność.

4. Aktywność przeciwnowotworowa i przeciwzapalna

Niektóre pochodne kumaryn wykazują działanie cytotoksyczne wobec komórek nowotworowych. Choć badania kliniczne są wciąż na wczesnym etapie, wyniki in vitro są obiecujące – zwłaszcza w przypadku raka okrężnicy, wątroby i białaczki [3].

Frazy long-tail: kumaryny na zakrzepy i obrzęki, kumaryny a nowotwory, zioła kumarynowe na krążenie.

Zastosowanie praktyczne

Fitoterapia

• Nostrzyk żółty: stosowany w leczeniu zakrzepowego zapalenia żył, obrzęków i bólu mięśniowego.
• Arcydzięgiel lekarski: jako składnik herbat na niestrawność i napięcie nerwowe.
• Ruta zwyczajna: dawniej stosowana przy skąpomoczu i jako środek menstruacyjny (obecnie rzadziej ze względu na toksyczność).

Kosmetologia

Dzięki działaniu przeciwzapalnemu i poprawiającemu mikrokrążenie, kumaryny pojawiają się w kremach na worki pod oczami, żelach do nóg oraz balsamach przeciwobrzękowych.

Przemysł spożywczy

W Unii Europejskiej obowiązują limity zawartości kumaryny w żywności, zwłaszcza w produktach zawierających cynamon (np. ciasteczka korzenne). Wysokie stężenia kumaryny mogą bowiem wpływać toksycznie na wątrobę.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

• Nadmierne dawki: kumaryny w dużych ilościach mogą uszkadzać wątrobę i wpływać na krzepliwość krwi.
• Leki przeciwzakrzepowe: osoby przyjmujące warfarynę powinny unikać ziół zawierających kumaryny.
• Fototoksyczność: niektóre furanokumaryny (np. w rucie) mogą powodować reakcje skórne pod wpływem słońca.

Porady praktyczne

• Herbatka z nostrzyka: 1 łyżeczka ziela na szklankę wrzątku. Parzyć 10 minut. Pić 1–2 razy dziennie przy obrzękach i napięciu.
• Zewnętrzne okłady z arcydzięgla: działają rozgrzewająco i relaksująco na mięśnie karku i pleców.
• Unikaj nadmiaru cynamonu cassia (chińskiego) – zawiera znacznie więcej kumaryny niż cynamon cejloński.

Podsumowanie

Kumaryny to związki o szerokim spektrum działania: od poprawy krążenia, przez działanie uspokajające, aż po potencjalne właściwości przeciwnowotworowe. Ich obecność w ziołach leczniczych może wspierać terapię wielu schorzeń, jednak ze względu na możliwe działania niepożądane warto stosować je z rozwagą i świadomością interakcji.

Bibliografia

1. Ulbricht C. et al. (2009). An evidence-based systematic review of melilot (Melilotus officinalis) by the Natural Standard Research Collaboration. Journal of Herbal Pharmacotherapy, 7(2), 167–194.
2. Duke J. A. (2002). Handbook of Medicinal Herbs. CRC Press.
3. Bansal T. et al. (2012). Coumarin: a potential nuclear factor-kappa B inhibitor for cancer chemoprevention. BioMed Research International, 2012, 1–14.
4. European Food Safety Authority (EFSA). (2008). Scientific opinion on the safety of coumarin in flavourings. EFSA Journal, 793, 1–15.