Główne składniki ziół – co odpowiada za ich właściwości lecznicze?
Zioła od wieków stosowane są jako naturalne remedium na wiele dolegliwości. Ich skuteczność nie jest dziełem przypadku – odpowiadają za nią specyficzne związki chemiczne zawarte w roślinach. Jak zauważa o. Teodor Książkiewicz w klasycznej publikacji Ziołolecznictwo ojców Bonifratrów, chociaż składników aktywnych w ziołach jest kilkaset, to niektóre z nich odgrywają szczególnie istotną rolę w fitoterapii. Poniżej przedstawiamy najważniejsze grupy tych substancji.
1. Antrazwiązki
To związki o działaniu przeczyszczającym, które pobudzają perystaltykę jelit i wspomagają oczyszczanie organizmu z toksyn. Występują m.in. w liściach senesu, korzeniu rzewienia czy korze kruszyny. Stosowane doraźnie przy zaparciach, powinny być dawkowane ostrożnie i przez krótki czas.
2. Azuleny
Naturalne związki o intensywnie niebieskim zabarwieniu, obecne przede wszystkim w olejku eterycznym z rumianku. Działają silnie przeciwzapalnie i przeciwalergicznie, co czyni je cennymi składnikami w preparatach na stany zapalne skóry i błon śluzowych.
3. Flawonoidy
To jedne z najlepiej przebadanych składników ziół. Wykazują silne właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, wzmacniające naczynia krwionośne oraz moczopędne. Znajdziemy je m.in. w kwiatach lipy, liściach miłorzębu japońskiego czy owocach dzikiej róży.
4. Garbniki
Związki o cierpkim smaku i właściwościach ściągających. Stosowane są przy biegunkach, stanach zapalnych jamy ustnej, skóry i przewodu pokarmowego. Występują np. w korze dębu, liściach borówki czernicy czy kłączu pięciornika.
5. Glikozydy
Grupa związków o bardzo zróżnicowanym działaniu – od nasercowego (np. glikozydy naparstnicy), przez przeciwzapalne, aż po uspokajające. Ich działanie zależy od budowy chemicznej oraz obecności określonych grup cukrowych i aglikonów.
6. Gorycze
Związki nadające ziołom gorzki smak, które stymulują wydzielanie śliny, soku żołądkowego i żółci. Poprawiają trawienie i apetyt. Występują m.in. w goryczce, tysięczniku i mniszku lekarskim.
7. Kumaryny
Związki zapachowe o działaniu przeciwzakrzepowym, uspokajającym i lekko przeciwskurczowym. Występują w nostrzyku, arcydzięglu i niektórych gatunkach traw. Mają również właściwości odstraszające owady.
8. Saponiny
Tworzą pianę w kontakcie z wodą i działają wykrztuśnie, przeciwzapalnie oraz przeciwdrobnoustrojowo. Można je znaleźć w korzeniu lukrecji, pierwiosnka czy mydlnicy lekarskiej.
9. Śluzy roślinne
Związki polisacharydowe, które tworzą na powierzchni błon śluzowych warstwę ochronną. Łagodzą podrażnienia gardła, żołądka oraz przewodu pokarmowego. Występują w nasionach lnu, korzeniu prawoślazu i liściach babki lancetowatej.
10. Olejki eteryczne
Lotne mieszaniny związków aromatycznych, które nadają ziołom charakterystyczny zapach. Wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, wykrztuśne, a także uspokajające. Najbardziej znane są olejki z mięty pieprzowej, eukaliptusa, lawendy i tymianku.
Zioła to nie tylko „zielone lekarstwa”, ale także skomplikowane układy chemiczne, których składniki mogą działać synergicznie. Znajomość ich budowy i działania pozwala skutecznie wykorzystywać je w terapii naturalnej. Wiedza przekazana przez ojca Teodora Książkiewicza w dziele Ziołolecznictwo ojców Bonifratrów wciąż pozostaje niezwykle aktualna i inspirująca dla współczesnych fitoterapeutów.
Bibliografia
- Książkiewicz T. Ziołolecznictwo ojców Bonifratrów. Warszawa 2013
