Roślina zielarska z rodziny Monimiaceae, ceniona za właściwości żółciopędne. Liść zbierany na surowiec farmakopealny.
Peumus boldus to wiecznie zielone drzewo występujące naturalnie w centralnym Chile. W fitoterapii stosowany jest liść – Folium Boldi. Surowiec ma długą tradycję użytkowania etnomedycznego, szczególnie w kontekście wspomagania trawienia i pracy wątroby. W Europie boldoa zyskała uznanie zielarzy w XIX wieku i dziś należy do oficjalnych surowców farmakopealnych. Wykazuje duże znaczenie w zielarstwie praktycznym jako komponent mieszanek żółciopędnych i regulujących trawienie.
Nazwa łacińska i polska
Peumus boldus Molina – boldoa aromatyczna (boldo właściwe)
Rodzina botaniczna
Monimiaceae – boldowate
Rodzina obejmuje ok. 200 gatunków drzew i krzewów, głównie tropikalnych, o charakterystycznym aromatycznym zapachu liści (obecność olejków eterycznych), całobrzegich lub drobnoząbkowanych liściach, często zimozielonych.
Pochodzenie i występowanie
Naturalnie występuje w strefie śródziemnomorskiej Chile, zwłaszcza w regionach przybrzeżnych między 500 a 2000 m n.p.m. Preferuje gleby dobrze przepuszczalne, lekko kwaśne do obojętnych (pH 5,5–7), ekspozycję słoneczną lub półcień. Wymaga łagodnego klimatu, nie toleruje przymrozków. Uprawa możliwa w strefach klimatycznych USDA 9–11, szklarniowo w klimacie umiarkowanym.
Charakterystyka
- Wysokość: od 2 do 6 m
- Liście: naprzeciwległe, jajowate, sztywne, ciemnozielone, skórzaste, długości 4–8 cm, silnie aromatyczne po roztarciu (zapach przypomina kamforę i eukaliptus)
- Kwiaty: drobne, zielonkawobiałe, obupłciowe, zebrane w baldachowate kwiatostany, kwitnienie wiosną
- Owoc: mięsisty pestkowiec, jadalny
- Korzeń: palowy, silnie rozwinięty
- Cechy identyfikacyjne: charakterystyczny zapach liści (eukaliptol), oleistość powierzchni, sztywna struktura blaszki liściowej
Składniki aktywne
- Alkaloidy aporfinowe: głównie boldyna (0,2–0,6% w suchych liściach) – hepatoprotekcyjna, żółciopędna
- Olejek eteryczny (0,3–0,5%): eukaliptol (do 20–50% składu), p-cymen, limonen
- Flawonoidy: m.in. rutyna, kwercetyna
- Substancje gorzkie, garbniki, kwasy fenolowe
Składniki aktywne są relatywnie stabilne w odpowiednio wysuszonym surowcu. Boldyna wykazuje odporność na wysoką temperaturę suszenia do 45°C, ale wrażliwa jest na utlenianie – wymagana szczelna ochrona przed wilgocią i światłem.
Zbiór i przygotowanie
- Czas zbioru: późna wiosna do wczesnej jesieni (w Chile: listopad–kwiecień), najlepiej rano w dni bezdeszczowe
- Część użytkowa: dojrzałe liście bez uszkodzeń
- Technika suszenia: suszenie w cieniu, w temperaturze do 40–45°C, w cienkiej warstwie, przy dobrej wentylacji
- Przechowywanie: w szczelnych opakowaniach z ciemnego szkła lub tworzywa, wilgotność <10%, bez dostępu światła
- Rozpoznawanie surowca: liście sztywne, szarozielone, wyraźnie unerwione, silny zapach po roztarciu, gorzki smak
Uwagi dla zielarzy
- Testy organoleptyczne: surowiec wysokiej jakości ma intensywny, świeży aromat (obecność eukaliptolu), nieprzyjemny zapach może wskazywać na zjełczenie olejku
- Ocena jakości: kontrola zawartości boldyny w ekstraktach – standaryzacja ważna w praktyce leczniczej
- Wpływ środowiska: uprawa w niższym nasłonecznieniu obniża zawartość olejków i boldyny
- Ryzyko błędów zbioru: nie mylić z podobnymi wiecznie zielonymi gatunkami krzewów z rodziny Lauraceae – brak charakterystycznego zapachu
Ciekawostka historyczna lub kulturowa
Mapuche – rdzenni mieszkańcy Chile – stosowali boldo jako herbatkę trawienną i środek „oczyszczający krew”. W XIX wieku boldo wszedł do europejskiej farmakopei jako surowiec żółciopędny i był szeroko eksportowany przez porty Valparaíso.
Bibliografia
- EMA. Community herbal monograph on Peumus boldus Molina, folium. EMA/HMPC/150848/2009 Rev. 1.
- Różański H. „Peumus boldus – boldoa aromatyczna”, dostęp: https://rozanski.li/2221/peumus-boldus-boldoa-aromatyczna/
- Speisky H. et al. (2009). “Boldine and its antioxidant or health-promoting properties”. Phytochemistry Reviews, 8(1), 195–200.
- Morazzoni P., Bombardelli E. (1995). “Boldine: pharmacological activity and analytical methodology”. Phytomedicine, 2(4), 291–294.
