Zanokcica właściwa (Adiantum capillus-veneris L.) to paproć z rodziny Adiantaceae, wysoko ceniona przez zielarzy ze względu na zawartość substancji śluzowych i flawonoidów. Występuje naturalnie w ciepłych rejonach świata, a w Polsce uprawiana głównie jako roślina ozdobna i surowiec zielarski z importu. Surowcem zielarskim jest ziele (Herba Adianti), zbierane w stanie kwitnienia, bogate w związki czynne stabilne w suszu.
Nazwa łacińska i polska
- Łacińska: Adiantum capillus-veneris L.
- Polska: Zanokcica właściwa, adiantum pospolity
Rodzina botaniczna
Adiantaceae – paprocie cienkozarodniowe. Rośliny z tej rodziny mają charakterystyczne, wachlarzowate liście z delikatnymi nerwami i zarodniami ukrytymi na spodniej stronie liścia.
Pochodzenie i występowanie
Naturalnie występuje w basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie, w Indiach, Afryce Północnej, Azji Południowej i Ameryce Południowej. Preferuje stanowiska wilgotne, półcieniste, o wysokiej wilgotności powietrza. Rośnie w szczelinach skał, przy źródłach i potokach.
Charakterystyka
Wygląd:
Zanokcica osiąga 15–30 cm wysokości. Liście są wachlarzowate, jasnozielone, błyszczące, na ciemnych, włóknistych ogonkach. Kłącze pełzające, czarne. Zarodniki dojrzewają latem.
Składniki aktywne:
- Flawonoidy (rutyna, kwercetyna) – do 2%
- Triterpeny – 0,5–1%
- Śluzy – ok. 5%
- Taniny i garbniki – śladowe ilości
- Olejki eteryczne – <0,1%
Związki te wykazują wysoką stabilność w suszu, szczególnie flawonoidy i śluzy.
Zbiór i przygotowanie
- Czas zbioru: W okresie intensywnego wzrostu (maj–lipiec). Najlepiej rano, po obeschnięciu rosy.
- Części zbierane: całe liście wraz z ogonkami.
- Suszenie: W cieniu, w temperaturze poniżej 40°C, cienką warstwą.
- Przechowywanie: Szczelne, ciemne pojemniki. Trwałość: 1 rok.
- Identyfikacja: Charakteryzuje się wyjątkowo cienkimi, wachlarzowatymi listkami i czarnymi ogonkami. Łatwa do pomylenia z innymi adiantami – warto stosować test zapachowy (łagodny, ziołowy aromat) i porównanie morfologii zarodni.
Uwagi dla zielarzy
- Zawartość związków śluzowych silnie zależy od warunków wilgotnościowych – warto wybierać rośliny z miejsc wilgotnych.
- Surowiec jest delikatny – nie suszyć w suszarce.
- Idealna do mieszanek przeciwkaszlowych jako składnik osłaniający.
Ciekawostka historyczna
W starożytnym Rzymie stosowano odwary z zanokcicy do pielęgnacji włosów i skóry głowy – stąd jej łacińska nazwa oznaczająca „włosy Wenus”.
Bibliografia
- Yousaf, B., , A., Liu, G., Wang, R., Qadir, A., Ali, M., Kanwal, Q., Munir, B., , A., & Abbas, Z. (2016). Bisphenol A exposure and healing effects of Adiantum capillus-veneris L. plant extract (APE) in bisphenol A-induced reproductive toxicity in albino rats. Environmental Science and Pollution Research, 23, 11645-11657. https://doi.org/10.1007/s11356-016-6330-0.
- Różański H., „Zanokcica właściwa – botaniczna charakterystyka”, www.rozanski.li, 2025.
- Kasabri, V., Al-Hallaq, E., Bustanji, Y., Abdul-Razzak, K., Abaza, I., & Afifi, F. (2016). Antiobesity and antihyperglycaemic effects of Adiantum capillus-veneris extracts: in vitro and in vivo evaluations. Pharmaceutical Biology, 55, 164 – 172. https://doi.org/10.1080/13880209.2016.1233567.
- Rastogi, S., Pandey, M., & Rawat, A. (2018). Ethnopharmacological uses, phytochemistry and pharmacology of genus Adiantum: A comprehensive review.. Journal of ethnopharmacology, 215, 101-119 . https://doi.org/10.1016/j.jep.2017.12.034.
