Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare) to silnie aromatyczna roślina, która od wieków budzi zainteresowanie zarówno zielarzy, jak i badaczy. Znany z intensywnego zapachu i jaskrawożółtych kwiatów, wykorzystywany był w ludowej medycynie jako środek przeciwpasożytniczy, przeciwzapalny i odstraszający owady. Mimo wielu potencjalnych korzyści zdrowotnych, jego stosowanie wymaga dużej ostrożności ze względu na zawartość toksycznych związków.
Właściwości lecznicze wrotyczu pospolitego
Wrotycz zawiera szereg substancji biologicznie czynnych, które warunkują jego działanie:
- Tujon – monoterpen odpowiedzialny za działanie przeciwpasożytnicze i neurotoksyczne [1],
- Olejek eteryczny – wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne [2],
- Flawonoidy i laktony seskwiterpenowe – odpowiadają za właściwości przeciwutleniające i spazmolityczne [3].
Dzięki takiemu składowi, wrotycz wykazuje:
- działanie przeciwrobacze (szczególnie w kierunku owsików i glist ludzkich),
- działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, zwłaszcza przy bólach menstruacyjnych i reumatycznych,
- właściwości przeciwbakteryjne (zwłaszcza wobec bakterii Gram-dodatnich),
- działanie uspokajające na układ nerwowy w małych dawkach.
Zastosowanie w medycynie naturalnej i domowych remediach
Dawniej napar z ziela wrotyczu stosowano:
- na pasożyty jelitowe – jako środek robaczycowy,
- w problemach kobiecych – przy nieregularnych miesiączkach i bólach brzucha,
- przeciwgorączkowo – jako dodatek do herbat ziołowych,
- na skórę – do przemywania ran i w leczeniu wszawicy oraz świerzbu.
Obecnie wrotycz jest rzadko stosowany doustnie z powodu wysokiego ryzyka zatrucia.
Najczęściej wykorzystywany bywa:
- zewnętrznie – w postaci naparów do okładów, płukanek, kąpieli i maści,
- w kosmetyce naturalnej – jako składnik toników i lotionów przeciwtrądzikowych,
- w aromaterapii i odstraszaniu owadów – olejek z wrotyczu odstrasza komary, kleszcze i muchy [4].
Przeciwwskazania i działania niepożądane
Wrotycz pospolity zawiera tujon – substancję neurotoksyczną, która w większych ilościach może wywołać:
- nudności i wymioty,
- zawroty głowy,
- drgawki i zaburzenia świadomości,
- uszkodzenie wątroby i nerek.
Nie wolno stosować doustnie preparatów z wrotyczem bez konsultacji z lekarzem lub fitoterapeutą. Szczególnie narażone na skutki uboczne są:
- kobiety w ciąży (ryzyko poronienia),
- dzieci,
- osoby z padaczką lub schorzeniami neurologicznymi,
- osoby stosujące leki przeciwzakrzepowe i przeciwpadaczkowe.
Również zewnętrzne stosowanie olejku wrotyczowego powinno być ograniczone – należy go silnie rozcieńczać i nie stosować na uszkodzoną skórę.
Porady praktyczne i bezpieczne stosowanie
- Nie zbieraj dzikiego wrotyczu do celów leczniczych – jego skład chemiczny może się znacznie różnić w zależności od miejsca występowania.
- Nie spożywaj naparów z wrotyczu bez konsultacji – nawet mała dawka może być toksyczna.
- Jeśli chcesz wykorzystać jego właściwości odstraszające owady, przygotuj naturalny spray z kilkoma kroplami olejku wrotyczowego na 100 ml wody z alkoholem.
- Do płukanek i kąpieli ziołowych używaj bardzo rozcieńczonych naparów (ok. 1 łyżka suszu na 1 litr wody), maksymalnie 1–2 razy w tygodniu.
- W przypadku problemów skórnych, takich jak świerzb, wszawica głowy czy łonowa, można zastosować odwar z kwiatów wrotyczu z dodatkiem tymianku według przepisu Mateusza E. Sanderskiego. Należy jedną łyżeczkę suszonych kwiatów wrotyczu połączyć z pół łyżeczki ziela tymianku, zalać szklanką wrzącej wody, ogrzać do wrzenia (bez gotowania), odstawić pod przykryciem na 15 minut, przecedzić i stosować wyłącznie zewnętrznie do przemywania zmian skórnych [5].
Podsumowanie
Wrotycz pospolity to roślina o silnym działaniu biologicznym, która może przynieść korzyści zdrowotne, ale tylko przy bardzo ostrożnym i zewnętrznym stosowaniu. Ze względu na zawartość tujonu, jego stosowanie doustne jest niezalecane bez nadzoru specjalisty. W warunkach domowych wrotycz najlepiej wykorzystywać jako naturalny środek odstraszający owady lub w bardzo rozcieńczonych preparatach zewnętrznych.
Bibliografia
- Jäger, W. et al. Toxicity of thujone: A systematic review, Regulatory Toxicology and Pharmacology, 2022.
- Soković, M. et al. Antimicrobial activity of essential oils of wild and cultivated Tanacetum vulgare L., Phytotherapy Research, 2009.
- Singh, G. et al. Chemical constituents and antioxidant activity of Tanacetum vulgare L., Food Chemistry, 2006.
- Nerio, L. S. et al. Repellent activity of essential oils: A review, Bioresource Technology, 2010.
- Sanderski, M. E., Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Wyd. własne Warszawa 2017.
