Jedz sezonowo: dla zdrowia, smaku i środowiska
Sierpień i wrzesień to czas, gdy polskie ogrody i targi uginają się pod ciężarem świeżych, dojrzałych warzyw. Obok dobrze znanych pomidorów czy cukinii kryją się też mniej oczywiste, ale równie wartościowe rośliny. Warzywa sezonowe – zarówno te popularne, jak i niszowe – dostarczają organizmowi witamin, minerałów i antyoksydantów w najczystszej postaci.
W tym artykule prezentujemy zarówno klasyczne warzywa końca lata, jak i mniej znane, które warto odkryć. Każde z nich niesie konkretne korzyści zdrowotne – od wsparcia odporności po poprawę trawienia.
Popularne warzywa sierpnia i września – nie tylko smak, ale i działanie
Pomidory – źródło likopenu i witaminy C
Pomidory w sierpniu są najsmaczniejsze. Zawierają likopen – silny antyoksydant wspierający serce i profilaktykę nowotworową.
Jak wykorzystać? W sałatkach, zupach, sosach, najlepiej na surowo lub gotowane – wtedy likopen jest lepiej przyswajalny.
Przepis: Sałatka z pomidorów i bazylii
Składniki: 3 pomidory, garść bazylii, 1 łyżka oliwy, sól, pieprz.
Pokrój pomidory, dodaj bazylię, skrop oliwą, dopraw.
Papryka – witaminowa bomba odporności
Kolorowa papryka zawiera więcej witaminy C niż cytrusy i wspiera układ immunologiczny.
Jak wykorzystać? Do leczo, sałatek, na surowo lub pieczona.
Przepis: Papryka faszerowana quinoa
Składniki: 4 papryki, 1 szklanka ugotowanej quinoa, 1 cebula, 1 ząbek czosnku, 200 g pomidorów.
Podsmaż warzywa, wymieszaj z quinoa, nadziej papryki, piecz 30 minut w 180°C.
Cukinia – lekka, łagodna, odżywcza
Niskokaloryczna, z dużą zawartością wody i potasu, cukinia reguluje trawienie.
Jak wykorzystać? Do placków, zup, zapiekanek.
Przepis: Placki z cukinii
Składniki: 1 cukinia, 1 jajko, 2 łyżki mąki, sól, pieprz.
Zetrzyj, odciśnij wodę, wymieszaj z resztą składników, smaż na złoto.
Dynia – jesienne źródło beta-karotenu
Dynia to bogactwo karotenoidów, błonnika i magnezu. Wspiera wzrok i odporność.
Jak wykorzystać? Do zup kremów, dań pieczonych i wypieków.
Przepis: Zupa krem z dyni
Składniki: 1 kg dyni, cebula, czosnek, 500 ml bulionu, 100 ml mleka kokosowego.
Upiecz dynię, zblenduj z resztą składników, dopraw.
Buraki – wzmacniające i oczyszczające
Buraki dostarczają folianów, manganu i betainy – wspomagają wątrobę i układ krwionośny.
Jak wykorzystać? Do barszczu, sałatek, kiszonek.
Przepis: Sałatka z buraków i fety
Składniki: 2 upieczone buraki, 50 g fety, rukola, oliwa, cytryna.
Wymieszaj składniki, dopraw do smaku.
Mniej znane warzywa sierpniowo-wrześniowe – warto je odkryć
Jarmuż – zielona bomba odżywcza
Jarmuż to jedno z najbogatszych warzyw liściastych pod względem zawartości składników odżywczych. Już jedna filiżanka surowego jarmużu (ok. 21 g) pokrywa ponad 20 % dziennego zapotrzebowania na witaminę C. Zawiera także znaczne ilości potasu, żelaza, magnezu, wapnia oraz białka roślinnego. Wysoka zawartość luteiny, beta-karotenu i flawonoidów wspiera układ odpornościowy, zdrowie oczu i skóry [1].
Zastosowanie: Doskonały do koktajli, sałatek i jako baza do zielonych pesto. W sezonie warto spożywać go na surowo, duszony lub pieczony w formie chipsów.
Przepis: Chipsy z jarmużu
Składniki: 200 g jarmużu, oliwa, sól, papryka wędzona.
Piecz liście 10–15 min w 150°C.
Topinambur – naturalne prebiotyki
Topinambur, zwany słonecznikiem bulwiastym, dostarcza około 73 kcal w 100 g i jest jednym z najlepszych źródeł inuliny – rozpuszczalnego błonnika prebiotycznego. Inulina wspiera rozwój korzystnych bakterii jelitowych, reguluje perystaltykę jelit oraz poziom glukozy we krwi. Topinambur zawiera również potas, żelazo, witaminy z grupy B oraz śladowe ilości cynku [2].
Zastosowanie: Nadaje się do pieczenia, gotowania, robienia zup i sałatek. Można z niego przygotować również domowe chipsy.
Przepis: Krem z topinamburu
Składniki: 500 g topinamburu, ziemniak, cebula, bulion, śmietanka.
Gotuj składniki, zmiksuj na gładki krem.
Skorzonera – błonnik i witamina E
Skorzonera (wężymord) to warzywo korzeniowe o delikatnym, lekko orzechowym smaku. Ma niską kaloryczność (ok. 60 kcal/100 g) i jest bogata w witaminy A, E, K, z grupy B, cynk i magnez. Zawiera inulinę oraz przeciwutleniacze fenolowe, które wspomagają trawienie i regulują poziom glukozy we krwi [2].
Zastosowanie: Można ją gotować, dusić lub piec. Doskonała jako składnik zup, puree i zapiekanek.
Przepis: Pieczona skorzonera
Składniki: 400 g skorzonery, oliwa, przyprawy.
Obierz, pokrój, piecz 25 minut w 200°C.
Pasternak – kuzyn marchewki z mocą witaminy C
Pasternak, często mylony z pietruszką, to warzywo o słodkawym smaku, zawierające błonnik, witaminę C, kwas foliowy i witaminy z grupy B. Jest niskokaloryczny, wspiera odporność i może mieć działanie przeciwzapalne [1, 2].
Zastosowanie: Idealny do pieczenia, zup kremów, a także jako zamiennik ziemniaków w puree.
Przepis: Puree z pasternaku
Składniki: 3 pasternaki, ziemniak, masło, mleko, gałka muszkatołowa.
Ugotuj, zmiksuj, dopraw.
Czarna rzodkiewka – ostra i detoksykująca
Czarna rzodkiewka zawiera glukozynolany – związki wspierające detoksykację wątroby i wykazujące działanie przeciwnowotworowe. 100 g tego warzywa dostarcza około 15 mg witaminy C (25 % dziennego zapotrzebowania). Jest także źródłem żelaza, magnezu, wapnia i miedzi. Tradycyjnie stosowana w leczeniu dolegliwości trawiennych i wspomaganiu funkcji wątroby [3, 4].
Zastosowanie: Spożywana na surowo jako dodatek do surówek, a także w formie soków i nalewek.
Przepis: Surówka z czarnej rzodkiewki
Składniki: czarna rzodkiew, jabłko, marchew, sok z cytryny, oliwa.
Zetrzyj, wymieszaj, dopraw.
Dlaczego warto jeść sezonowe warzywa?
- Wspierają mikroflorę jelitową – topinambur i skorzonera zawierają prebiotyczną inulinę [2].
- Wzmacniają odporność – jarmuż, rzodkiewka i pasternak to źródła witaminy C i antyoksydantów [1, 3].
- Ułatwiają detoksykację – czarna rzodkiewka stymuluje enzymy wątrobowe [3, 4].
- Niskokaloryczne i sycące – idealne do diet redukcyjnych i profilaktyki chorób cywilizacyjnych [1, 2].
Jak kupować i przechowywać sezonowe warzywa?
Kupuj lokalnie a targach, u rolników lub w kooperatywach spożywczych.
Przechowywanie:
| Warzywo | Miejsce i czas przechowywania |
|---|---|
| Pomidory | Kuchnia, bez słońca, do 5 dni |
| Papryka | Lodówka, szuflada na warzywa, do 1 tygodnia |
| Cukinia | Chłodne, ciemne miejsce, do 2 tygodni |
| Dynia | Suche, przewiewne miejsce, do 3 miesięcy |
| Buraki | Lodówka, torba papierowa, do 4 tygodni |
| Jarmuż | Lodówka, w wilgotnej ściereczce, do 2 tygodni |
| Topinambur | Chłodne miejsce, do 1 miesiąca |
| Skorzonera | Lodówka, torba perforowana, do 3 tygodni |
| Pasternak | Lodówka, szuflada na warzywa, do 1 miesiąca |
| Czarna rzodkiewka | Lodówka, zawinięta w wilgotny ręcznik, do 2 tygodni |
Podsumowanie: zdrowie z ogrodu
Warzywa sierpniowe i wrześniowe – zarówno te znane, jak pomidory i dynia, jak i niedoceniane, jak jarmuż czy skorzonera – to najlepszy sposób na naturalne wsparcie organizmu przed sezonem jesiennym. Są smaczne, dostępne, tanie i wyjątkowo wartościowe. Jedz je świadomie, lokalnie i sezonowo.
Bibliografia:
- Jachymek, K. (2021). Topinambur, wężymord, pasternak i jarmuż – zapomniane warzywa wracają do łask. Regiodom.
- Vitapedia.pl (2024). Warzywa – wartości odżywcze i właściwości zdrowotne.
- Nutrition and You (2023). Black Radish Nutrition facts and Health benefits.
- Wholistic Matters (2023). Spanish Black Radish: What’s Old is New Again.
