Arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica) od wieków ceniony jest za swoje wyjątkowe właściwości wspomagające trawienie. Obecnie, dzięki badaniom naukowym, jego rola w naturalnym wsparciu układu pokarmowego zyskała potwierdzenie i zainteresowanie środowisk fitoterapeutycznych. Jakie substancje aktywne odpowiadają za jego działanie? Kiedy warto po niego sięgnąć i jakie są przeciwwskazania?
Arcydzięgiel litwor to roślina dwuletnia z rodziny selerowatych (Apiaceae), pochodząca z północnych obszarów Europy i Azji. W Polsce występuje rzadko w stanie dzikim, ale jest uprawiany jako surowiec zielarski. Charakterystyczny aromat i gorzki smak rośliny to efekt obecności olejków eterycznych, kumaryn oraz flawonoidów. Surowcem zielarskim są przede wszystkim korzeń (Radix Angelicae) i kłącze, rzadziej stosuje się liście i nasiona.
Substancje czynne i ich działanie na układ trawienny
Arcydzięgiel litwor zawiera kilkadziesiąt związków aktywnych biologicznie, wśród których najważniejsze dla funkcji układu pokarmowego są:
- Olejek eteryczny (0,3–1,0%) – głównie α- i β-felandren, borneol, pineny i kumaryny lotne (m.in. ostol, angelicyna). Pobudza wydzielanie soku żołądkowego, żółci i śliny, łagodzi skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego, działa wiatropędnie i rozkurczowo¹.
- Kumaryny – w tym angelicyna i imperatoryna. Ułatwiają pasaż jelitowy i wykazują łagodne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze².
- Flawonoidy i kwasy organiczne – wspierają procesy trawienne, działają przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie.
Zioło to klasyfikowane jest jako amarum aromaticum – gorzkie i aromatyczne, czyli pobudzające apetyt i trawienie zarówno mechanicznie (poprzez smak gorzki), jak i chemicznie (przez zawartość olejków eterycznych).
Jak działa arcydzięgiel litwor na trawienie?
1. Pobudza wydzielanie enzymów trawiennych
Gorycze obecne w arcydzięglu aktywują receptory smakowe w jamie ustnej, co stymuluje odruch wydzielania śliny, soku żołądkowego i żółci. Dzięki temu poprawia się trawienie białek, tłuszczów i węglowodanów, co może łagodzić uczucie pełności po posiłku i poprawiać przyswajanie składników odżywczych³.
2. Działa rozkurczowo i wiatropędnie
Arcydzięgiel łagodzi napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego, co może przynosić ulgę w przypadku skurczów jelit, niestrawności oraz wzdęć. To szczególnie ważne dla osób z zespołem jelita drażliwego (IBS), którym często towarzyszą objawy o charakterze skurczowym⁴.
3. Wspomaga regenerację błony śluzowej
Związki przeciwzapalne i antyoksydacyjne zawarte w arcydzięglu wspierają regenerację błon śluzowych żołądka i jelit. To może być korzystne w leczeniu łagodnych stanów zapalnych przewodu pokarmowego oraz w profilaktyce wrzodów trawiennych.
Zastosowanie praktyczne i sposób użycia
W fitoterapii arcydzięgiel litwor stosowany jest w formie:
- naparu z korzenia – 1 łyżeczkę rozdrobnionego korzenia zalać szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 15 minut, pić 2–3 razy dziennie przed posiłkiem;
- nalewki (tinctura Angelicae) – zazwyczaj 10–20 kropli na łyżkę wody, stosowana jako środek trawienny i rozkurczowy;
- wyciągów i kapsułek standaryzowanych – dostępnych w aptekach i sklepach zielarskich jako suplementy diety wspierające trawienie i apetyt.
Arcydzięgiel może być stosowany także w mieszankach z innymi ziołami, np. z miętą, melisą, rumiankiem, tymiankiem czy dziurawcem, co wzmacnia jego efekt trawienny i łagodzący.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Mimo wielu korzyści, arcydzięgiel litwor nie jest odpowiedni dla wszystkich. Nie powinny go stosować:
- kobiety w ciąży i karmiące – z powodu działania rozkurczowego i obecności kumaryn;
- osoby stosujące leki przeciwzakrzepowe (np. warfarynę) – ryzyko interakcji z kumarynami;
- osoby z nadwrażliwością na rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae);
- pacjenci z aktywną chorobą wrzodową żołądka lub refluksem – może nasilać objawy.
Dodatkowo, arcydzięgiel zwiększa wrażliwość skóry na światło (działanie fotouczulające), dlatego w czasie stosowania należy unikać intensywnego nasłonecznienia.
Podsumowanie – naturalne wsparcie dla przewodu pokarmowego
Arcydzięgiel litwor to roślina o silnym potencjale terapeutycznym, szczególnie w kontekście dolegliwości trawiennych, takich jak wzdęcia, niestrawność, skurcze jelit czy brak apetytu. Jego bogaty skład fitochemiczny, potwierdzony badaniami, sprawia, że pozostaje jednym z najważniejszych ziół stosowanych w ziołolecznictwie europejskim. Warto jednak stosować go z rozwagą i – w razie wątpliwości – po konsultacji z lekarzem lub fitoterapeutą.
Przypisy
- Barnes J, Anderson LA, Phillipson JD. Herbal Medicines. London: Pharmaceutical Press; 2007.
- European Medicines Agency. Assessment report on Angelica archangelica L., radix. EMA/HMPC/342334/2013.
- Blaschek W, et al. HagerROM 2020. Springer Medizin Verlag; 2020.
- ESCOP Monographs: Angelicae radix. European Scientific Cooperative on Phytotherapy, 2003.
