Aksamitka (Tagetes spp.), znana również jako turki, śmierdziuszki czy szarańcza, to rodzaj roślin jednorocznych z rodziny astrowatych (Asteraceae), obejmujący ponad 50 gatunków. Pochodzi z Ameryki Środkowej i Południowej, głównie Meksyku, skąd w XVI wieku dotarła do Europy jako roślina ozdobna. Szczegóły o morfologii aksamitki znajdziesz w Leksykonie ziół. W fitoterapii szczególnie cenione są aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta), rozpierzchła (Tagetes patula), wąskolistna (Tagetes tenuifolia) oraz błyszcząca (Tagetes lucida). Roślina ta, dzięki intensywnemu zapachowi i jaskrawym kwiatom, od wieków wykorzystywana jest nie tylko w ogrodnictwie, ale także w medycynie ludowej – od azteckich rytuałów po współczesne domowe kuracje. Współcześnie aksamitka zyskuje popularność jako źródło luteiny wspierającej wzrok oraz środek uspokajający, a jej uprawa w ogrodach i doniczkach sprawia, że jest dostępna dla każdego miłośnika naturalnych metod leczenia.
Właściwości lecznicze
Aksamitka to skarbnica związków bioaktywnych, w tym luteiny, zeaksantyny, flawonoidów (np. kwercetyny, izoramnetyny), olejków eterycznych (estragol, anetol, linalol) oraz tiofenów o działaniu przeciwbakteryjnym [1]. Luteina i zeaksantyna, karotenoidy obecne w kwiatach, chronią siatkówkę oka przed uszkodzeniem przez światło niebieskie i wolne rodniki, zmniejszając ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej i zaćmy [2]. Badania potwierdzają, że aksamitka może ograniczyć absorpcję światła niebieskiego nawet o 90%, wspierając ostrość widzenia [3].
Roślina wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe (hamuje rozwój gronkowców, paciorkowców i Candida sp.) oraz przeciwpasożytnicze, skuteczne m.in. przeciw tasiemcom i glistom [1, 2]. Tagetes lucida, dzięki wpływowi na receptory serotoninowe i GABA, działa uspokajająco, łagodzi stany lękowe, depresyjne i ułatwia zasypianie [2]. Dodatkowo aksamitka wspiera układ pokarmowy, działając żółciopędnie i moczopędnie, oraz pomaga w usuwaniu toksyn z organizmu. Zewnętrznie stosowana wspomaga leczenie łuszczycy, trądziku i ran skórnych dzięki właściwościom przeciwzapalnym i regenerującym [3].
Zastosowanie
Aksamitka znajduje zastosowanie w formie naparów, nalewek, okładów oraz jako dodatek kulinarny. Poniżej przedstawiamy szczegółowe przepisy i wskazania.
Napar z kwiatów aksamitki
Przepis: 1 łyżkę świeżych lub suszonych kwiatów (Tagetes erecta lub patula) skrop spirytusem (ok. 5 ml), aby wspomóc ekstrakcję. Po 5 minutach zalej 200 ml wrzątku, przykryj i odstaw na 20–30 minut. Przecedź przez gazę.
-
Dawkowanie:
-
- Przy przeziębieniach, nieżytach układu oddechowego lub infekcjach jelit: 100 ml 4 razy dziennie.
- W stanach depresyjnych lub lękowych: 200 ml 2 razy dziennie.
- Do okładów na cienie pod oczami: nasącz gazę naparem z dodatkiem 0,5% witaminy C i przykładaj na 15 minut.
-
Wskazania: Wspiera wzrok, łagodzi stany zapalne dróg oddechowych, poprawia nastrój, działa żółciopędnie.
Nalewka z aksamitki
Przepis: 1 część świeżego lub suchego ziela (najlepiej kwitnącego, np. Tagetes lucida) zalej 3 częściami 70% alkoholu. Maceruj przez 7 dni, przecedź. Następnie zalej surowiec 2 częściami 40% alkoholu, maceruj kolejne 7 dni, przecedź i połącz oba wyciągi.
-
Dawkowanie:
-
- Na depresję, lęki, bóle menstruacyjne: 15 ml raz dziennie, rozcieńczone w wodzie.
- Przy nieżytach układu oddechowego lub dla pobudzenia wydzielania żółci: 5 ml 2 razy dziennie, najlepiej z miodem.
- Zewnętrznie: rozcieńczoną nalewkę (1:3 z wodą) stosuj do przemywania ran lub zmian łuszczycowych.
-
Wskazania: Wspomaga układ nerwowy, działa przeciwbakteryjnie i przeciwpasożytniczo.
Płatki w kuchni
Jadalne płatki aksamitki (Tagetes erecta, patula) można dodawać do sałatek, zup lub jako barwnik spożywczy. Ich gorzki smak dobrze komponuje się z miodem lub cytryną. Przykładowo, 1 łyżeczka mielonych płatków dodana do dressingu sałatkowego wzbogaci potrawę o luteinę.
Czas trwania kuracji
Kuracje naparami i nalewkami zaleca się stosować przez 2–4 tygodnie, z przerwą minimum 2 tygodni. Długotrwałe stosowanie wymaga konsultacji z fitoterapeutą, szczególnie przy chorobach przewlekłych.
Przeciwwskazania
Aksamitka jest generalnie bezpieczna, ale istnieją grupy ryzyka i środki ostrożności:
- Kobiety w ciąży i karmiące: Powinny unikać stosowania większych ilości aksamitki, zwłaszcza Tagetes lucida, ze względu na brak wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa [2].
- Alergicy: Osoby uczulone na rośliny z rodziny astrowatych (np. rumianek, nagietek) mogą doświadczać reakcji skórnych lub oddechowych.
- Interakcje z lekami: Aksamitka może nasilać działanie leków uspokajających lub przeciwdepresyjnych (np. benzodiazepin) poprzez wpływ na receptory GABA [2]. Konsultacja z lekarzem jest konieczna przy jednoczesnym stosowaniu takich leków.
- Fotouczulenie: Niektóre związki (np. tiofeny) mogą zwiększać wrażliwość skóry na promienie UV, dlatego po stosowaniu zewnętrznym unikaj ekspozycji na słońce [1].
- Dawkowanie: Przekroczenie zalecanych dawek nalewki (powyżej 15 ml dziennie) może powodować podrażnienie żołądka.
Porady praktyczne
Zbiór
Najlepszy czas na zbiór aksamitki to pełnia kwitnienia (lipiec–wrzesień), w suchy, słoneczny dzień, najlepiej rano po wyschnięciu rosy. Zbieraj całe kwiatostany lub samo ziele kwitnące, unikając uszkodzonych części. Używaj nożyczek ogrodowych, aby nie uszkodzić rośliny.
Suszenie i przechowywanie
- Suszenie: Rozłóż kwiaty lub ziele cienką warstwą na siatkach w przewiewnym, zacienionym miejscu (temp. 25–30°C). Unikaj suszenia w pełnym słońcu, aby zachować luteinę i olejki eteryczne. Proces trwa 5–7 dni.
- Przechowywanie: Susz przechowuj w szczelnych, szklanych słoikach w ciemnym, suchym miejscu. Trwałość wynosi do 12 miesięcy – po tym czasie zawartość fitoncydów spada [1].
- Wskazówka: Aby sprawdzić jakość suszu, delikatnie rozetrzyj kwiat – powinien wydzielać intensywny zapach.
Domowa uprawa
Aksamitka jest łatwa w uprawie, idealna dla początkujących ogrodników:
- Gleba: Żyzna, przepuszczalna, o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego (pH 5,5–7,0).
- Stanowisko: Słoneczne lub półcieniste – najlepsze są ekspozycje południowe lub zachodnie.
- Podlewanie: Umiarkowane, unikaj przelania. Aksamitka dobrze znosi suszę.
- Wysiew: Nasiona siej wprost do gruntu w kwietniu lub przygotuj rozsadę w marcu, wysadzając ją w maju po ostatnich przymrozkach.
- Wskazówka: Sadź aksamitkę obok warzyw (np. kapusty, fasoli), aby odstraszała szkodniki, takie jak mszyce czy nicienie [3].
Przygotowanie preparatów
- Łagodzenie goryczy: Do naparu dodaj miód lub sok z cytryny, aby zneutralizować cierpki smak płatków.
- Klarowanie naparu: Użyj gazy lub sitka o drobnych oczkach, aby usunąć osad.
- Nalewka: Wstrząsaj słoikiem codziennie podczas maceracji, aby zwiększyć ekstrakcję substancji czynnych.
Bibliografia
-
Gliszczyńska-Świgło A., Szymusiak H. (2009). Interakcje między składnikami suplementów diety na przykładzie kwercetyny i witaminy C. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 4, 65, 278–285.
-
Różański H. (2010). Tagetes, czy Artemisia dracunculus – Estragon? Medycyna dawna i współczesna. [Online] Dostęp: https://rozanski.li/1961/tagetes-czy-artemisia-dracunculus-estragon-czy-w-marketach-kupujemy-prawdziwy-estragon/
-
Zdrowiebeztajemnic.pl (2016). Aksamitka błyszcząca – protekcja wzroku i pierwotniakobójcza roślina. [Online] Dostęp: https://zdrowiebeztajemnic.pl/aksamitka-blyszczaca-protekcja-wzroku-i-pierwotniakobojcza-w-tym-babesia-roslina/
-
Kobylińska A., Janas K.M. (2015). Prozdrowotna rola kwercetyny obecnej w diecie człowieka. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 69, 51–62.
