Czy medycyna naturalna XXI wieku rzeczywiście jest nowoczesna? Okazuje się, że wiele z metod znanych z dzisiejszych poradników wellness i blogów zdrowotnych ma korzenie sięgające wczesnego średniowiecza. Najnowsze badania nad europejskimi rękopisami medycznymi z IX–X wieku pokazują, że ludzie epoki tzw. „ciemnych wieków” mieli zaskakująco racjonalne podejście do zdrowia – opierające się na obserwacji, doświadczeniu i wykorzystaniu naturalnych substancji.
Artykuł powstał na podstawie materiału opublikowanego przez New York Post [1] i odnosi się do badań prowadzonych przez prof. Meg Leję z Binghamton University, których wyniki obalają mit o „antynaukowym” średniowieczu. Co więcej, wiele z opisanych wówczas terapii ma współczesne odpowiedniki w medycynie naturalnej.
Rękopisy, które zmieniają spojrzenie na medycynę
Zespół badaczy pod kierownictwem dr Meg Leji opracował projekt „Corpus of Early Medieval Latin Medicine” – cyfrową kolekcję średniowiecznych tekstów medycznych. Dzięki tej inicjatywie liczba znanych źródeł medycznych sprzed XI wieku niemal się podwoiła. Wiele tekstów znaleziono jako marginalia w książkach teologicznych, poetyckich czy gramatycznych, co sugeruje, że ówcześni uczeni skrzętnie notowali wiedzę zdrowotną wszędzie, gdzie tylko było miejsce.
Wbrew stereotypom, średniowieczni Europejczycy nie byli obojętni na naukę. Przeciwnie – interesowali się światem przyrody, badali działanie roślin i minerałów oraz rejestrowali zależności między przyczynami i skutkami chorób [1].
Róża i brzoskwinia kontra migrena
Jednym z ciekawszych przepisów z IX wieku jest środek na ból głowy: mieszanka miażdżonego pestkowca brzoskwini z olejkiem różanym, nakładana na czoło chorego. Wydaje się to egzotyczne, a może wręcz magiczne, ale nowoczesne badania sugerują, że różany olejek eteryczny może rzeczywiście przynosić ulgę w bólach migrenowych [2]. Choć pestka brzoskwini nie jest obecnie stosowana terapeutycznie (zawiera bowiem amigdalinę, która w dużych dawkach może być toksyczna), sam pomysł użycia aromatycznego olejku nie odbiega od dzisiejszych metod aromaterapii.
Płukanki z octu i soli – detoks skóry głowy w stylu retro
Kolejny zapis z epoki radzi, by poprawić kondycję włosów za pomocą płukanki z octu i soli ziołowej. Dziś ziołowy ocet jabłkowy jest znany jako domowy sposób na łupież i egzemę skóry głowy. Z kolei sól morska to składnik wielu współczesnych peelingów trychologicznych.
Warto zaznaczyć, że choć ocet ma właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, to jego skuteczność w leczeniu łupieżu nie została jeszcze w pełni potwierdzona klinicznie [3]. Niemniej takie naturalne sposoby nadal znajdują się w ofercie wielu ekologicznych marek kosmetycznych.
Ekstrawagancki sekret bujnej fryzury: popiół z jaszczurki
Najbardziej osobliwy przepis dotyczy stosowania maści z popiołu spalonej zielonej jaszczurki wymieszanej z olejkami eterycznymi – jako „eliksiru” wspomagającego porost włosów. Chociaż współczesna kosmetologia raczej nie planuje wprowadzenia gadzich ekstraktów do swojej oferty, sam pomysł wykorzystania tłuszczów naturalnych oraz „egzotycznych” surowców nie odbiega od praktykowanych dziś zabiegów pielęgnacyjnych – od masek z awokado po olejki z drzewa herbacianego.
Leczenie ciąż i porodów… piórami sępa?
Nie wszystkie średniowieczne terapie przetrwały próbę czasu. Jedna z nich sugerowała, że kobieta ciężarna powinna przywiązać pióra sępa do lewej nogi, aby poród przebiegł łatwiej. Nie trzeba tłumaczyć, że tego typu zabieg nie znajduje żadnego poparcia w nauce, a jego wartość pozostaje symboliczna lub rytualna.
Wnioski: co współczesna medycyna naturalna zawdzięcza średniowieczu?
Choć niektóre z opisanych terapii brzmią jak z księgi czarów, wiele średniowiecznych receptur opierało się na świadomej obserwacji działania naturalnych substancji. Stosowanie olejków roślinnych, octu, ziół, kąpieli solnych czy masek z naturalnych tłuszczów ma swoje odpowiedniki w dzisiejszej medycynie naturalnej i kosmetyce.
Badania Corpus of Early Medieval Latin Medicine pokazują, że już ponad tysiąc lat temu ludzie próbowali „kodować” wiedzę zdrowotną, systematyzować ją i przekazywać dalej – co stanowi fundament nauki, również tej niekonwencjonalnej.
Średniowiecze może zatem inspirować – nie do dosłownego naśladowania, ale do szukania w historii pierwiastków racjonalności i ciągłości w podejściu do zdrowia. Zamiast ślepo odrzucać dawne metody jako „przesądy”, warto badać je z otwartością i szacunkiem dla źródła.
BIBLIGRAFIA:
- Beard M. (2025). The surprising medical remedies of the Middle Ages. New York Post. https://nypost.com/2025/07/22/health/the-surprising-medical-remedies-of-the-middle-ages/
- Sadeghi M. et al. (2017). The effect of inhalation aromatherapy with Rosa damascena on the severity of migraine. Complementary Therapies in Clinical Practice, 27, 61–65.
- Farris P. K. (2020). Vinegar-based treatments in dermatology: a review. Journal of Cosmetic Dermatology, 19(2), 265–270.
- Leja M. et al. (2024). Corpus of Early Medieval Latin Medicine. Binghamton University Archives. https://emmedmed.org
