Azuleny – właściwości lecznicze i zastosowanie

Azuleny to grupa związków chemicznych o intensywnie niebieskiej barwie, które od lat wzbudzają zainteresowanie w aromaterapii, kosmetyce naturalnej i fitoterapii. Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy jest chamazulen – substancja o potwierdzonych właściwościach przeciwzapalnych, antybakteryjnych i kojących. W artykule przedstawiamy, czym są azuleny, w jakich roślinach występują, jak działają i jak można je wykorzystać w codziennej profilaktyce zdrowotnej.

Czym są azuleny?

Azuleny to bicykliczne węglowodory należące do grupy seskwiterpenów, wyróżniające się charakterystycznym, intensywnym zabarwieniem – od niebieskiego po fioletowy. Ich nazwa pochodzi od łacińskiego słowa azul, oznaczającego kolor niebieski. Choć w stanie czystym są dość niestabilne, w naturalnych olejkach eterycznych występują w postaci trwałych pochodnych, takich jak chamazulen – najczęściej badany przedstawiciel tej grupy.

Gdzie występują azuleny?

Najbogatszym źródłem azulenów są:

• Rumianek niemiecki (Matricaria chamomilla) – jedno z najlepiej przebadanych źródeł chamazulenu. Olejek eteryczny wykazuje silne właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwświądowe i uspokajające. Szczególnie skutecznie działa na skórę wrażliwą, alergiczną i atopową. W aromaterapii ceniony jest także za działanie relaksujące i obniżające napięcie nerwowe. W ofercie firmy Aromatherapy Oils znajduje się olejek, który zawiera 3,1% chamazulenu (analiza GC/MS).

  

• Wrotycz niebieski (Tanacetum annuum, Blue Tansy) – intensywnie niebieski olejek o wysokiej zawartości chamazulenu (typowo 3–6%). Charakteryzuje się silnym działaniem przeciwzapalnym, antyalergicznym i przeciwświądowym, a także właściwościami uspokajającymi. Stosowany zewnętrznie pomaga w leczeniu trądziku, egzemy, AZS i reakcji alergicznych skóry. W aromaterapii wspiera układ nerwowy, poprawia sen i redukuje stres. W ofercie Aromatherapy Oils dostępny jest olejek zawierający aż 5,3% chamazulenu.

  

• Krwawnik pospolity (Achillea millefolium, Yarrow) – wykazuje właściwości przeciwzapalne, ściągające, gojące i przeciwkrwotoczne. Olejek stosowany jest w kosmetykach do pielęgnacji skóry tłustej, trądzikowej i naczynkowej. W fitoterapii wspomaga leczenie drobnych ran, stanów zapalnych skóry i błon śluzowych. Zawiera około 2–3% chamazulenu.

• Drzewo gwajakowe (Bulnesia sarmientoi) – olejek zawiera guaiazulen (1–2,5%) i wykazuje właściwości łagodzące, przeciwzapalne i regenerujące, szczególnie w pielęgnacji skóry dojrzałej i podrażnionej. Choć zawiera mniej azulenów niż rumianek czy wrotycz, stanowi cenne uzupełnienie kosmetyków bioaktywnych.

Właściwości lecznicze azulenów

1. Przeciwzapalne

Azuleny wykazują silne działanie przeciwzapalne, hamując produkcję mediatorów zapalnych, takich jak prostaglandyny. Są skuteczne zarówno w leczeniu zapaleń skóry, jak i błon śluzowych.

2. Antybakteryjne i przeciwgrzybicze

Chamazulen skutecznie zwalcza bakterie Gram-dodatnie oraz drożdżaki. Jest składnikiem maści, kremów i preparatów do jamy ustnej.

3. Antyoksydacyjne

Azuleny neutralizują wolne rodniki, co spowalnia procesy starzenia się skóry i wzmacnia działanie przeciwzapalne roślinnych ekstraktów.

4. Łagodzące i przeciwświądowe

Zmniejszają reakcje alergiczne i świąd, wspomagają leczenie AZS i egzemy. Szczególnie dobrze tolerowane przez skórę wrażliwą.

Zastosowanie praktyczne

Fitoterapia

W medycynie naturalnej azuleny stosuje się najczęściej w postaci naparów, olejków eterycznych i ekstraktów z rumianku oraz krwawnika. Zalecane są przy:

• zapaleniach jamy ustnej i gardła (płukanki z rumianku),
• chorobach układu pokarmowego (napar z rumianku i krwawnika),
• infekcjach skórnych i oparzeniach (okłady, maści).

Zastosowanie w aromaterapii

Azuleny, a przede wszystkim chamazulen obecny w olejku eterycznym z rumianku niemieckiego (Matricaria recutita)i Wrotycz niebieski (Tanacetum annuum), stanowią cenny składnik w aromaterapii – zarówno domowej, jak i profesjonalnej. Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, przeciwlękowym i uspokajającym, są stosowane w praktykach terapeutycznych wspierających zarówno układ nerwowy, jak i skórę oraz układ oddechowy.

Formy zastosowania:

• Wdychanie (inhalacje parowe lub sucha inhalacja z chusteczki) – już kilka kropel olejku naniesionego na tkaninę lub dodanych do miski z gorącą wodą łagodzi napięcie psychiczne, wspiera koncentrację i redukuje objawy nerwicy wegetatywnej. Azuleny działają również wyciszająco na reakcje alergiczne dróg oddechowych.
• Dyfuzja w pomieszczeniach – regularne stosowanie w dyfuzorach pomaga wyciszyć układ nerwowy, poprawia jakość snu i sprzyja redukcji migrenowego bólu głowy.
• Kąpiele aromatyczne z dodatkiem emulgatora (np. mleka, miodu, soli Epsom) – chamazulen wchłania się przez skórę i układ oddechowy, działając przeciwzapalnie na stawy i mięśnie, a jednocześnie regenerująco na zmęczony układ nerwowy. Tego typu kąpiele poleca się osobom z napięciami mięśniowymi, stanami lękowymi lub depresją reaktywną.
• Olejek do masażu (rozcieńczony w oleju bazowym, np. z pestek winogron lub jojoba) – sprawdza się szczególnie w terapii bólu stawowego, stanach zapalnych tkanek miękkich i nerwobólach.
• Kompresy aromaterapeutyczne – przy miejscowych stanach zapalnych skóry, obrzękach pourazowych lub dolegliwościach menstruacyjnych (np. kompres ciepły na podbrzusze). Chamazulen wspomaga mikrokrążenie i zmniejsza napięcie mięśni gładkich.

🛈 Uwaga praktyczna: Olejek z wrotyczu niebieskiego nie powinien być mylony z olejkiem z wrotyczu pospolitego (Tanacetum vulgare), który zawiera toksyczny tujon.

Uwaga praktyczna: Tylko olejek rumiankowy niemiecki (Matricaria recutita) oraz olejek wrotyczowy Blue Tansy (Tanacetum annuum) zawierają znaczne ilości chamazulenu i ma charakterystyczne granatowo-niebieskie zabarwienie. Olejek rumiankowy rzymski (Chamaemelum nobile) nie zawiera tego związku i pełni odmienną rolę terapeutyczną – działa głównie uspokajająco.

Zastosowanie w kosmetyce naturalnej

Azuleny, zwłaszcza chamazulen, stanowią aktywny składnik wielu produktów dermokosmetycznych o działaniu kojącym, regenerującym i normalizującym. Ich szczególne znaczenie podkreśla się w pielęgnacji skóry wrażliwej, reaktywnej, trądzikowej, naczynkowej oraz dotkniętej egzemą czy łuszczycą.

Azuleny stosowane są szeroko w nowoczesnych produktach dermokosmetycznych i zielarskich:

• kremy do cery wrażliwej i naczynkowej;
• maści regenerujące na podrażnienia i oparzenia;
• toniki i płyny micelarne do skóry trądzikowej;
• kosmetyki po depilacji i goleniu;
• preparaty łagodzące rumień i atopowe zapalenie skóry.

Ich działanie zostało dobrze udokumentowane w dermatologii estetycznej i kosmetologii bioorganicznej. Szczególnie skutecznie łączą się z innymi substancjami aktywnymi, np. pantenolem, alantoiną, ekstraktem z zielonej herbaty.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

• Reakcje alergiczne: osoby uczulone na rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae) powinny unikać preparatów z rumiankiem, wrotyczem czy krwawnikiem.
• Kobiety w ciąży: ze względu na działanie spazmolityczne i wpływ na mięśnie gładkie, stosowanie azulenów w dużych dawkach powinno być konsultowane z lekarzem.
• Interakcje: brak jednoznacznych danych o interakcjach z lekami, jednak przy równoległym stosowaniu NLPZ lub glikokortykosteroidów zaleca się ostrożność.

Podsumowanie

Azuleny to mało znane, ale niezwykle cenne związki roślinne o szerokim spektrum działania. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i łagodzącym, znajdują zastosowanie zarówno w fitoterapii, jak i w nowoczesnej kosmetologii. Ich naturalne pochodzenie i wysoka skuteczność czynią je doskonałym uzupełnieniem naturalnej apteczki.

AromatherapyOils – naturalna moc w każdej butelce

AromatherapyOils to marka specjalizująca się w 100% naturalnych olejkach eterycznych oraz ich synergicznych mieszankach, opracowywanych zgodnie z aktualną wiedzą aromaterapeutyczną.

Surowce pozyskiwane są z najczystszych regionów świata, z dbałością o jakość, pochodzenie i metodę ekstrakcji. Wszystkie produkty są wegańskie, wolne od syntetycznych dodatków i zgodne z ideą zero waste.

Marka działa w oparciu o międzynarodowe standardy – potwierdzone certyfikatem NAHA Certified Professional Aromatherapist (jedyne takie uprawnienie w Polsce) oraz kwalifikacjami zdobytymi w Tisserand Institute, m.in. w zakresie Aromapsychology. Jako członek NAHA Business Member, firma przestrzega najwyższych norm etycznych i jakościowych w aromaterapii.

AromatherapyOils łączy pasję do roślin z nauką i pełną transparentnością – od kraju pochodzenia, przez składniki, aż po świadomy i odpowiedzialny proces tworzenia.

Poznaj pełną ofertę na: www.aromatherapyoils.pl

Bibliografia

1. Reichling J., Schnitzler P., et al. (2008). Essential oils of aromatic plants with antibacterial, antifungal and antiviral activities – a review. Flavour and Fragrance Journal, 23(5), 313–329.
2. Mimica-Dukić N., Božin B. (2008). Mentha L. species (Lamiaceae) as promising sources of bioactive secondary metabolites. Current Pharmaceutical Design, 14(29), 3141–3150.
3. Salinas-Sánchez D. O. et al. (2022). Azulenes and chamazulene: anti-inflammatory effects and potential in dermocosmetics. Molecules, 27(3), 713.
4. Lis-Balchin M. (2006). Aromatherapy Science: A Guide for Healthcare Professionals. Pharmaceutical Press.
5. SAFAYHI H., SABIERAJ J., SAILER E.R., AMMON H.P. Chamazulene: an antioxidant‑type inhibitor of leukotriene B4 formation. Planta Medica, 1994, vol. 60, nr 5, s. 410–413.
6. GABBANINI S., NEBA J.N., MATERA R., VALGIMIGLI L. Photochemical and oxidative degradation of chamazulene… Molecules, 2024

Artykuł zawiera linki partnerskie. Zakupy dokonane za ich pośrednictwem wspierają rozwój i niezależność redakcji Lecz się naturalnie, nie wpływając na rzetelność przekazywanych treści.