Biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum L.) to roślina zielna z rodziny selerowatych (Apiaceae), ceniona w zielarstwie za aromatyczne nasiona bogate w olejek eteryczny. Od wieków stosowana w Europie i na Bliskim Wschodzie, jest niezastąpionym surowcem dla zielarzy przygotowujących preparaty na trawienie i dolegliwości oddechowe. Jej charakterystyczny zapach i łatwość uprawy sprawiają, że pozostaje popularna wśród entuzjastów zielarstwa. Poniżej znajdziesz techniczne dane o morfologii, składzie i technikach zbioru.
Nazwa łacińska i polska
- Łacińska: Pimpinella anisum L.
- Polska: Biedrzeniec anyż, anyż.
Rodzina botaniczna
Rodzina selerowatych (Apiaceae) charakteryzuje się baldachowatymi kwiatostanami, pustymi łodygami i obecnością olejków eterycznych. Do rodziny należą także koper, kminek i pietruszka.
Pochodzenie i występowowanie
Biedrzeniec anyż pochodzi z obszaru Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Introdukowany w Europie Środkowej, jest uprawiany w Polsce, Niemczech i Francji. Preferuje słoneczne stanowiska, gleby przepuszczalne o pH 6,0–7,0, na wysokościach do 1000 m n.p.m. Naturalnie występuje na terenach suchych, w dolinach i na zboczach wzgórz [1].
Charakterystyka
Wygląd
Biedrzeniec anyż to roślina jednoroczna, osiągająca 30–50 cm wysokości. Łodyga jest wzniesiona, rozgałęziona, pusta w środku. Liście dolne są sercowate, ząbkowane, górne – pierzaste, delikatne. Kwiaty drobne, białe, zebrane w baldachy, kwitną od lipca do sierpnia. Owoce (nasiona) to szaro-zielone rozłupki, długości 3–5 mm, o intensywnym, słodko-korzennym zapachu. Cechą identyfikacyjną jest zapach anetolu po roztarciu nasion, odróżniający anyż od podobnego kminku [2].
Składniki aktywne
Nasiona zawierają:
- Olejek eteryczny (2–6%): głównie anetol (80–90%), estragol, kumaryny [3].
- Flawonoidy (ok. 0,5%): luteolina, apigenina, działające przeciwutleniająco.
- Kwasy fenolowe i lipidy (10–15%): wspierają działanie przeciwzapalne.
Olejek jest stabilny w suszu przez ok. 2 lata, jeśli przechowywany w szczelnych pojemnikach [4].
Zbiór i przygotowanie
- Kiedy zbierać: Nasiona w pełni dojrzałe, w sierpniu–wrześniu, gdy baldachy zmieniają kolor na szaro-zielony. Zbieraj rano, po obeschnięciu rosy, by uniknąć wilgoci.
- Jakie części: Owoce (nasiona) z baldachów. Ścinaj całe baldachy, oddzielając nasiona po wysuszeniu.
- Suszenie: W temperaturze 30–40°C, w przewiewnym miejscu, na siatkach lub płótnie, warstwą do 2 cm. Unikaj słońca, by zachować olejek eteryczny.
- Przechowywanie: W szklanych, szczelnych słojach, w ciemnym miejscu. Trwałość: 2 lata przy zachowaniu zapachu.
- Odróżnianie: Anyż można pomylić z kminkiem (Carum carvi). Klucz to zapach: anyż ma słodki, korzenny aromat, kminek – ostry, ziemisty [2].
Uwagi dla zielarzy
- Test organoleptyczny: Rozetrzyj nasiona – intensywny zapach anetolu świadczy o dobrej jakości. Słaby zapach wskazuje na stary surowiec.
- Ocena jakości: Szukaj nasion szaro-zielonych, bez czarnych przebarwień. Zbyt ciemne nasiona mogą być przejrzałe i mniej aromatyczne.
- Wpływ środowiska: Rośliny z gleb ubogich w azot mają niższą zawartość olejku – wybieraj stanowiska żyzne.
- Błędy przy zbiorze: Nie zbieraj niedojrzałych nasion (zielone, miękkie) – mają mniej anetolu i szybciej tracą aromat.
Ciekawostka historyczna
W starożytnym Egipcie anyż był używany jako składnik kadzideł i leków na dolegliwości żołądkowe. Rzymianie podawali nasiona anyżu na ucztach, by wspomagać trawienie ciężkich potraw [5].
Bibliografia
- Strzelecka H., Kowalski J., Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, PWN, Warszawa 2000.
- Różański H., Biedrzeniec anyż – Pimpinella anisum w fitoterapii, [online], rozanski.ch, 2012.
- European Medicines Agency (EMA), Community herbal monograph on Pimpinella anisum L., 2013.
- Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, IWZZ, Warszawa 1987.
- Toussaint-Samat M., A History of Food, Blackwell Publishing, 2009.
Przepisy i zastosowania anyżu znajdziesz w Zioła – opisy i właściwości.
