W świecie naturalnych terapii często mówi się o ziołach wspierających odporność. Tymczasem mało kto zauważa, że nie każdemu potrzebne jest jej wzmacnianie. Dla wielu osób – szczególnie tych z chorobami autoimmunologicznymi, przewlekłymi stanami zapalnymi, alergiami czy zespołami metabolicznymi – problemem nie jest „słaba odporność”, lecz nadreaktywny układ immunologiczny, który działa zbyt intensywnie.
Zbyt pobudzony układ odpornościowy potrafi sam stać się źródłem choroby – niszczy własne komórki, podtrzymuje stan zapalny i wyczerpuje organizm. W takich przypadkach nie stosuje się ziół immunostymulujących (pobudzających odporność, np. jeżówki czy traganka), lecz immunomodulujące, które równoważą reakcje immunologiczne i łagodzą stan zapalny, przywracając wewnętrzną homeostazę (równowagę).
Zioła o takim działaniu nie tłumią odporności, ale uczą ją reagować adekwatnie – to ogromna różnica, o której rzadko się mówi.
Kiedy odporność działa zbyt silnie?
Układ odpornościowy działa prawidłowo, gdy rozpoznaje i usuwa zagrożenia. Gdy jednak równowaga zostaje zaburzona, może dojść do tzw. nadaktywności immunologicznej. Wtedy reakcja obronna wymyka się spod kontroli.
Najczęstsze skutki:
- choroby autoimmunologiczne – organizm atakuje własne tkanki (np. Hashimoto, RZS, łuszczyca, toczeń),
- przewlekły stan zapalny niskiego stopnia (low-grade inflammation) – tło wielu chorób cywilizacyjnych,
- reakcje alergiczne i nadwrażliwość pokarmowa,
- przewlekłe infekcje i zespół zmęczenia immunologicznego.
W takich przypadkach tradycyjne hasło „wzmocnij odporność” może przynieść odwrotny efekt. Potrzebne jest łagodzenie, nie stymulacja – czyli modulacja nadmiernych reakcji zapalnych.
Immunomodulacja zamiast stymulacji
W fitoterapii rozróżnia się dwa kierunki działania:
-
immunostymulacja – aktywacja układu odpornościowego, zwiększanie liczby limfocytów i makrofagów (np. jeżówka, traganek, żeń-szeń),
-
immunomodulacja – regulacja reakcji odpornościowych, przywracanie równowagi, łagodzenie stanu zapalnego (np. kurkuma, tarczyca bajkalska, boswellia, reishi, zielona herbata).
Rośliny o właściwościach immunomodulujących są kluczowe w terapii stanów zapalnych, ponieważ nie „wyłączają” odporności, lecz normalizują jej aktywność. To zioła, które „tonizują” układ odpornościowy – działają podobnie jak adaptogeny, pomagając utrzymać równowagę między reakcją obronną a regeneracją (1).
Jak działają zioła łagodzące stany zapalne?
Ich mechanizmy są dobrze udokumentowane w literaturze naukowej i obejmują:
- hamowanie enzymów zapalnych (COX-2, LOX, NF-κB),
- obniżenie produkcji cytokin prozapalnych (TNF-α, IL-1β, IL-6),
- aktywację szlaku Nrf2, który pobudza naturalne procesy antyoksydacyjne,
- równoważenie limfocytów Th1/Th2/Th17 (ważne w autoimmunologii),
- działanie adaptogenne – zmniejszanie reakcji stresowych, które wzmagają zapalenie.
W efekcie zioła te pomagają „uspokoić” układ odpornościowy, ograniczyć przewlekły stan zapalny i wspierać regenerację tkanek (2).
10 roślin, które łagodzą nadmierną reakcję immunologiczną
1. Kurkuma (Curcuma longa)
Zawiera kurkuminę – jeden z najsilniejszych naturalnych przeciwzapalnych polifenoli. Hamuje szlak NF-κB, redukuje produkcję TNF-α i interleukin prozapalnych (3). W badaniach klinicznych wykazano, że zmniejsza objawy RZS, łuszczycy i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (4). Wchłanianie kurkuminy zwiększa piperyna z pieprzu czarnego.
2. Boswellia serrata (kadzidłowiec indyjski)
Zawiera kwasy bosweliowe, które blokują enzym 5-lipooksygenazę (5-LOX) i ograniczają powstawanie leukotrienów prozapalnych (5). Wykorzystywana w stanach zapalnych stawów, jelit i skóry. Działa porównywalnie do leków z grupy NLPZ, ale nie podrażnia błony żołądka.
3. Tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis)
Flawonoidy bajkaleina i bajkalina wykazują silne działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Regulują aktywność limfocytów T i równowagę Th1/Th2 (6). W medycynie chińskiej stosowana jako „chłodząca krew” i łagodząca nadmierne reakcje immunologiczne.
4. Reishi (Ganoderma lucidum)
Grzyb adaptogenny o działaniu immunomodulującym. Zawarte w nim triterpeny i polisacharydy obniżają poziom cytokin zapalnych (IL-6, TNF-α), a jednocześnie wspierają regenerację i pracę wątroby (7). Wspomaga organizm w autoimmunologii i przewlekłym stresie.
5. Zielona herbata (Camellia sinensis)
Związek EGCG (epigallokatechina) hamuje aktywację komórek T i szlak NF-κB (8). Picie 2–3 filiżanek dziennie zmniejsza markery zapalne, poprawia metabolizm i wspiera mikrobiotę jelitową.
6. Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)
Kwas glicyryzynowy działa jak naturalny kortykosteroid – łagodzi zapalenie, stabilizuje błony komórkowe i wspiera regenerację nabłonków (9). W małych dawkach – przeciwzapalna; w dużych – może podnosić ciśnienie.
7. Kwercetyna
Flawonoid obecny w cebuli, głogu, jabłkach i czarnej porzeczce. Stabilizuje komórki tuczne (mastocyty) i hamuje reakcje alergiczne (10). Wspiera równowagę immunologiczną bez efektu immunosupresji.
8. Ashwagandha (Withania somnifera)
Adaptogen obniżający poziom kortyzolu, wspierający regenerację i odporność na stres (11). Łagodzi stany zapalne tkanek i wspomaga sen – kluczowy dla równowagi immunologicznej.
9. Czystek kreteński (Cistus creticus)
Zawiera polifenole o silnym działaniu antyoksydacyjnym. W badaniach wykazano redukcję poziomu IL-6 i TNF-α (12). Działa delikatnie, dlatego może być stosowany przewlekle, także w autoimmunologii.
10. Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica)
Związki fenolowe i lignany hamują aktywność COX-2 i TNF-α (13). Pokrzywa wspiera wydalanie toksyn, co zmniejsza obciążenie układu odpornościowego i procesów zapalnych.
Praktyczne zastosowanie
Zioła o działaniu immunomodulującym można stosować w postaci naparów, nalewek, kapsułek lub mieszanek:
- napar przeciwzapalny: tarczyca bajkalska + czystek + pokrzywa,
- mieszanka regenerująca: kurkuma + boswellia + reishi,
- herbata adaptogenna: zielona herbata + ashwagandha + lukrecja.
Przy długotrwałym stosowaniu najlepiej robić 1–2 tygodnie przerwy po 6–8 tygodniach kuracji.
Kiedy zachować ostrożność?
Zioła immunomodulujące są bezpieczne, lecz u niektórych osób mogą wchodzić w interakcje z lekami:
- kurkuma, kwercetyna – mogą wzmacniać działanie leków przeciwzakrzepowych,
- lukrecja – podnosi ciśnienie,
- ashwagandha – może działać uspokajająco i obniżać ciśnienie,
- reishi – nie zaleca się łączenia z terapią immunosupresyjną.
W autoimmunologii kluczem jest równowaga: zbyt silna stymulacja może zaostrzyć chorobę, zbyt silne tłumienie – zwiększyć podatność na infekcje.
Co mówią badania naukowe?
- Przegląd Frontiers in Pharmacology (2022) potwierdza, że kurkumina, boswellia i tarczyca bajkalska redukują markery zapalne (CRP, IL-6) i wspierają równowagę immunologiczną (14).
- W badaniu klinicznym z udziałem pacjentów z RZS boswellia zmniejszyła ból i obrzęk o ponad 50% (15).
- Z kolei ekstrakty z reishi i kwercetyny obniżały poziom przeciwciał anty-TPO u pacjentów z Hashimoto (16).
To dowody, że zioła mogą modulować odporność, a nie tylko ją „pobudzać”.
Podsumowanie
Wzmacnianie odporności nie zawsze oznacza zdrowie. U osób z chorobami autoimmunologicznymi, przewlekłymi stanami zapalnymi i alergiami kluczowe jest wyciszenie nadaktywnego układu odpornościowego.
Zioła takie jak kurkuma, boswellia, tarczyca bajkalska, reishi, zielona herbata, kwercetyna i lukrecja pomagają przywrócić równowagę, redukują stan zapalny i wspierają regenerację tkanek.
To właśnie one – nie stymulujące, lecz modulujące – powinny być podstawą ziołoterapii w przypadku nadreaktywności immunologicznej.
Bibliografia
- Jantan I. et al., Plant-derived immunomodulators: an insight, Front. Pharmacol. 2021.
- Gasmi A. et al., Natural Ingredients to Improve Immunity, Front. Immunol. 2023.
- Hewlings S., Kalman D., Curcumin: A Review of Its Effects on Human Health, Foods 2017.
- Amalraj A. et al., Bioavailability of Curcumin Formulations, Nutrients 2020.
- Ernst E., Boswellia serrata in Inflammatory Disorders, Phytomedicine 2008.
- Li-Weber M., Therapeutic aspects of flavones: Scutellaria baicalensis, Cancer Treat Rev 2009.
- Bishop K., Ganoderma lucidum (Reishi): A review, Phytother. Res. 2015.
- Khan N., Mukhtar H., Green tea polyphenols in inflammation, Life Sci. 2020.
- Kao T. et al., Glycyrrhizin and Its Antiviral Properties, Phytother. Res. 2022.
- Boots A. W. et al., Health effects of quercetin, Mutat. Res. 2008.
- Chandrasekhar K. et al., Ashwagandha anti-stress activity, Indian J. Psychol. Med. 2012.
- Zima K. et al., Immunomodulatory Activity of Cistus Infusions, PPMR 2021.
- Dar S. et al., Anti-inflammatory potential of Urtica dioica, BMC Complement Med Ther 2020.
- Rahman M. et al., Natural Compounds Targeting Inflammation, Front. Pharmacol. 2022.
- Sengupta K. et al., Boswellia Extract in Arthritis Patients, Int. J. Med. Sci. 2018.
- Zhang W. et al., Effects of Reishi and Quercetin on Thyroid Autoimmunity, Nutrients 2023.
