Zioła adaptogenne przed jesienią – jak przygotować organizm na stres, chłód i infekcje?

Jesień to czas szczególny. Organizm musi odnaleźć się w nowych warunkach – krótsze dni, mniej światła słonecznego, niższe temperatury i większe ryzyko infekcji mogą powodować spadek odporności i obniżenie nastroju. Dla wielu osób oznacza to także powrót do intensywnej pracy i szkolnych obowiązków. Zmęczenie, przeziębienia i stres często stają się codziennością. W odpowiedzi na te wyzwania coraz większą popularnością cieszą się zioła adaptogenne, które wspierają naturalne mechanizmy obronne organizmu i pomagają mu przystosować się do jesiennych trudności.

Adaptogeny – czym są i jak działają?

Adaptogeny to grupa roślin i grzybów, które poprawiają zdolność organizmu do radzenia sobie ze stresem – zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Termin ten został wprowadzony w latach 40. XX wieku przez rosyjskiego naukowca Nikołaja Lazarewa, który badał substancje zwiększające odporność żołnierzy i sportowców na trudne warunki [1].

Najważniejszą cechą adaptogenów jest ich działanie normalizujące – zamiast sztucznie pobudzać (jak kofeina) czy uspokajać (jak leki nasenne), regulują procesy zachodzące w organizmie. Wspierają oś podwzgórze–przysadka–nadnercza (tzw. oś HPA), która odpowiada za reakcję stresową. Dzięki temu zmniejszają szkodliwe skutki przewlekłego stresu, poprawiają odporność i zwiększają wydolność organizmu [2].

Najważniejsze adaptogeny na jesień

Różeniec górski (Rhodiola rosea)

Roślina rosnąca w zimnym klimacie górskim. Zawiera związki aktywne – rozawiny i salidrozydy – które regulują poziom neuroprzekaźników w mózgu, takich jak serotonina czy dopamina. Dzięki temu różeniec poprawia nastrój, zmniejsza zmęczenie i wspiera koncentrację [3]. W jesienne, krótkie dni może łagodzić objawy sezonowej chandry.

Ashwagandha (Withania somnifera)

Jedno z najstarszych ziół Ajurwedy. Znana jest z właściwości uspokajających i wspierających sen, ale także wzmacniających odporność. Zawarte w niej witanolidy wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwstresowe [4]. Ashwagandha sprawdza się szczególnie u osób zestresowanych, mających problemy z regeneracją i snem.

Eleuthero (Eleutherococcus senticosus), czyli żeń-szeń syberyjski

Popularny w medycynie rosyjskiej. Stosowany był przez sportowców i kosmonautów jako naturalny „doping”. Zawarte w nim eleuterozydy wspierają wytrzymałość, regenerację oraz odporność immunologiczną [5]. Szczególnie polecany jesienią osobom osłabionym i narażonym na infekcje.

Schisandra (Schisandra chinensis)

Jej owoce są bogate w lignany, które chronią wątrobę i wspierają detoksykację organizmu. Schisandra poprawia koncentrację i pamięć, a także działa przeciwzapalnie. W tradycyjnej medycynie chińskiej nazywana była „owocem pięciu smaków” i stosowana jako środek wzmacniający siły witalne [6].

Reishi (Ganoderma lucidum)

Grzyb leczniczy znany z medycyny Dalekiego Wschodu. Zawiera polisacharydy i triterpeny, które wzmacniają układ odpornościowy, wykazują działanie przeciwwirusowe i przeciwzapalne [7]. Jesienią warto sięgać po reishi jako naturalne wsparcie w profilaktyce przeziębień.

Maca (Lepidium meyenii)

Roślina z Peru, uprawiana na wysokościach Andów. Zawiera glukozynolany i polifenole, które wspierają energię, płodność i wytrzymałość organizmu. Jesienią maca może być stosowana jako naturalny środek dodający sił i poprawiający adaptację do zmian klimatycznych [8].

Gotu kola (Centella asiatica)

Roślina ceniona w medycynie ajurwedyjskiej i chińskiej. Wzmacnia układ nerwowy, poprawia krążenie i wspiera procesy regeneracji. Badania wskazują, że może łagodzić objawy lęku i wspierać funkcje poznawcze [9].

Jak stosować adaptogeny jesienią?

Adaptogeny dostępne są w wielu formach – od herbatek ziołowych, przez ekstrakty i nalewki, po kapsułki standaryzowane. Wybór zależy od preferencji i stylu życia:

• herbatki i napary – delikatniejsze, dobre na codzienne wsparcie,
• ekstrakty standaryzowane – wygodne, zapewniają precyzyjną dawkę składników aktywnych,
• nalewki – tradycyjna forma, skuteczna, ale zawierająca alkohol.

Jesienią zaleca się regularne stosowanie adaptogenów przez 4–8 tygodni. Warto dobierać je indywidualnie – np. ashwagandha dla osób zestresowanych, różeniec dla przemęczonych, a reishi i schisandra dla wzmocnienia odporności.

Bezpieczeństwo i przeciwwskazania

Choć adaptogeny są uważane za bezpieczne, nie każdy może je stosować.

• Kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny unikać adaptogenów, ze względu na brak wystarczających badań.
• Osoby przewlekle chore (np. z nadciśnieniem, chorobami autoimmunologicznymi, przyjmujące leki psychotropowe lub przeciwzakrzepowe) muszą skonsultować się z lekarzem.
• Adaptogenów nie należy stosować bez przerwy – po kilku tygodniach kuracji wskazana jest kilkunastodniowa przerwa.

Dlaczego warto sięgnąć po adaptogeny przed jesienią?

Jesień to okres szczególnie wymagający – krótkie dni i brak słońca mogą obniżać nastrój, a zimno i wilgoć osłabiają układ odpornościowy. Adaptogeny wspierają organizm na wielu poziomach: poprawiają samopoczucie, zmniejszają skutki stresu, wzmacniają odporność i pomagają zachować energię. Dzięki nim łatwiej przejść przez sezon infekcji i zachować równowagę psychiczną.

Warto pamiętać, że zioła te nie zastąpią zdrowego trybu życia – odpowiedniej diety, snu i ruchu. Mogą jednak być jego cennym uzupełnieniem, szczególnie w okresie zwiększonego obciążenia.

Bibliografia

1. Panossian A, Wikman G. Effects of adaptogens on the central nervous system and the molecular mechanisms associated with their stress-protective activity. Pharmaceuticals. 2010;3(1):188–224.
2. Wagner H, Nörr H, Winterhoff H. Plant adaptogens. Phytomedicine. 1994;1(1):63–76.
3. Kelly GS. Rhodiola rosea: a possible plant adaptogen. Altern Med Rev. 2001;6(3):293–302.
4. Chandrasekhar K, Kapoor J, Anishetty S. A prospective, randomized double-blind, placebo-controlled study of safety and efficacy of ashwagandha root in reducing stress and anxiety. Indian J Psychol Med. 2012;34(3):255–262.
5. Davydov M, Krikorian AD. Eleutherococcus senticosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. (Araliaceae) as an adaptogen: a closer look. J Ethnopharmacol. 2000;72(3):345–393.
6. Panossian A, Wikman G. Pharmacology of Schisandra chinensis Bail.: an overview of Russian research and uses in medicine. J Ethnopharmacol. 2008;118(2):183–212.
7. Wasser SP. Medicinal mushrooms as a source of antitumor and immunomodulating polysaccharides. Appl Microbiol Biotechnol. 2002;60(3):258–274.
8. Gonzales GF, Gonzales C. A pharmacological study of Lepidium meyenii (Maca). Food Chem Toxicol. 2014;60:341–349.
9. Wijeweera P, Arnason JT, Koszycki D, Merali Z. Evaluation of anxiolytic properties of Gotukola (Centella asiatica) extracts and asiaticoside in rat behavioral models. Phytomedicine. 2006;13(9–10):668–676.