Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.)
Rodzina botaniczna: Asteraceae (Compositae) – astrowate.
Charakterystyczna dla tej rodziny jest budowa koszyczkowa kwiatostanu i obecność olejków eterycznych.
Wprowadzenie
Rumianek pospolity należy do najstarszych i najczęściej stosowanych surowców zielarskich Europy. W medycynie ludowej i profesjonalnej ceniony jest od starożytności za właściwości przeciwzapalne i spazmolityczne. Stanowi jeden z podstawowych surowców farmakopealnych i kosmetycznych w Europie. Zajmuje czołowe miejsce w zielarstwie praktycznym — zarówno w uprawach towarowych, jak i w zbiorach naturalnych.
Pochodzenie i występowanie
Gatunek pochodzenia śródziemnomorskiego, obecnie rozpowszechniony w całej Europie, Azji Zachodniej i Ameryce Północnej. W Polsce występuje pospolicie na polach, ugorach, przydrożach i pastwiskach. Preferuje gleby lekkie, piaszczysto-gliniaste o pH 6,0–7,5, dobrze nasłonecznione, o umiarkowanej wilgotności. W uprawach przemysłowych wymaga stanowisk słonecznych i żyznych, o umiarkowanej wilgotności.
Charakterystyka
Wygląd: Roślina jednoroczna o wysokości 15–50 cm, o silnym, aromatycznym zapachu. Łodyga wzniesiona, rozgałęziona. Liście podwójnie pierzastosieczne, o wąskich odcinkach. Kwiatostany to koszyczki o średnicy 1,5–2,5 cm z białymi kwiatami języczkowymi i żółtymi rurkowymi, z charakterystycznym pustym wewnątrz dnem kwiatowym — cechą odróżniającą rumianek od podobnych gatunków, np. złocienia. Kwitnie od maja do lipca. Surowcem jest koszyczek rumianku – Anthodium Chamomillae.
Składniki aktywne
Koszyczek zawiera:
- olejek eteryczny (0,3–1,5%) – bogaty w chamazulen (2–15%) powstający z matrycyny, bisabolol i jego tlenki (ok. 50%), farnesen;
- flawonoidy – apigenina, luteolina, kwercetyna (ok. 1–3%);
- kumaryny (herniaryna, umbeliferon);
- śluz (ok. 5%), fitosterole, polisacharydy i niewielkie ilości garbników.
Olejek łatwo ulega ulotnieniu i utlenianiu — dlatego susz należy chronić przed światłem i wilgocią.
Zbiór i przygotowanie
Koszyczki zbiera się w początkowej fazie kwitnienia, gdy kwiaty języczkowe są poziome. Termin zbioru przypada w czerwcu i lipcu, w godzinach przedpołudniowych po obeschnięciu rosy. Zbiór ręczny lub mechaniczny przy użyciu specjalnych grzebieni. Suszenie prowadzi się w temperaturze do 35°C w cieniu, przy dobrej wentylacji. Wysuszony surowiec ma intensywny zapach i złocistożółtą barwę. Przechowuje się w szczelnych, suchych pojemnikach, z dala od światła. W surowcu dobrej jakości udział kwiatów języczkowych powinien wynosić min. 40%.
Uwagi dla zielarzy
Jakość surowca ocenia się organoleptycznie: zapach aromatyczny, słodkawy; smak lekko gorzkawy, kwiatowy. Zbyt ciemny lub bezzapachowy susz świadczy o przegrzaniu lub długim przechowywaniu. Największą zawartość olejku eterycznego uzyskuje się z roślin uprawianych w pełnym słońcu i zbieranych w godzinach 9–11. Rumianek należy odróżniać od gatunków podobnych (np. Anthemis arvensis L., Matricaria discoidea DC.), które nie posiadają pustego dna kwiatowego.
Ciekawostka historyczna lub kulturowa
Rumianek był znany już w starożytnym Egipcie, gdzie poświęcano go bogu Słońca Ra. W średniowieczu wchodził w skład tzw. „czterech kwiatów świętych” (rumianek, bez, dziewanna, nagietek). W tradycji ludowej stosowany był jako środek „uświęcający” dom i odpędzający złe moce, co wiązano z jego zapachem i działaniem uspokajającym.
Bibliografia
- Ożarowski A. (red.), Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, PZWL, Warszawa 1982.
- Kuźnicka B., Dziak M., Zioła i ich stosowanie, PZWL, Warszawa 1987.
- Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, IWZZ, Warszawa 1987.
- Wawrzyniak E., Leczenie ziołami. Kompendium fitoterapii, IWZZ, Warszawa 1992.
- EMA, Chamomilla recutita (Matricaria) – Monograph, European Medicines Agency, 2015.
