Ficus carica L., czyli figa pospolita, to drzewo znane głównie z jadalnych owoców, lecz w zielarstwie wykorzystuje się także liście i sok mleczny (lateks). Surowiec liściowy ceni się za właściwości przeciwzapalne i wspierające metabolizm cukrów. Roślina jest dobrze znana w tradycjach ziołoleczniczych krajów śródziemnomorskich, a jej uprawa w warunkach przydomowych staje się coraz popularniejsza także w Polsce.
Nazwa łacińska i polska
Ficus carica L. – figa pospolita
Rodzina botaniczna
Moraceae – morwowate
Rośliny z tej rodziny cechują się obecnością soku mlecznego, skrętoległymi liśćmi, rozdzielnopłciowymi kwiatami bez okwiatu oraz owocami zbiorowymi (najczęściej typu sykonium).
Pochodzenie i występowanie
Naturalny zasięg obejmuje Azję Zachodnią i region Morza Śródziemnego. Figa została szeroko introdukowana i jest uprawiana w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego oraz subtropikalnego. W Polsce możliwa uprawa w pojemnikach, zimowanych w chłodnych pomieszczeniach. Preferuje gleby lekkie, przepuszczalne, wapienne lub obojętne (pH 6,0–7,5), dobrze nasłonecznione stanowiska, na wysokości do 1200 m n.p.m.
Charakterystyka
Pokrój: Niewielkie drzewo lub silnie rozgałęziony krzew dorastający do 4–8 m wysokości.
Liście: Duże, 3–7-klapowe, dłoniaste, o chropowatej fakturze. Od spodu owłosione, z widocznym unerwieniem.
Kwiaty: Niewidoczne z zewnątrz – zamknięte wewnątrz owocostanu (sykonium).
Owoce: Sykonium – owoc pozorny, gruszkowaty, barwy od zielonej po purpurową, z drobnymi pestkami (botanicznie orzeszkami).
Korzeń: Palowy z silnie rozwiniętym systemem bocznym.
Okres wegetacyjny: Kwitnienie maj–czerwiec; owocowanie lipiec–październik.
Cechy terenowe: Po uszkodzeniu tkanek widoczny lepki, biały lateks. Charakterystyczny zapach liści, brak podobnych gatunków dziko rosnących w Polsce.
Składniki aktywne
Liście zawierają:
- flawonoidy (rutyna, kwercetyna) – 0,5–1,2%
- furanokumaryny (psoralen, bergapten) – 0,1–0,3%
- garbniki hydrolizujące – do 3%
- związki fenolowe (kwas ferulowy, chlorogenowy)
- enzymy proteolityczne (fikina)
- olejek eteryczny (zawartość zmienna zależnie od siedliska)
Skład chemiczny zależny od warunków siedliskowych, nasłonecznienia oraz fazy rozwojowej rośliny. Składniki stabilne w dobrze wysuszonym surowcu.
Zbiór i przygotowanie
Część rośliny: Liście – pełnowykształcone, zdrowe, bez przebarwień.
Termin zbioru: Czerwiec–sierpień, najlepiej rano (do godz. 10), po ustąpieniu rosy.
Suszenie: Temperatura 35–45°C, w cieniu, przy dobrej wentylacji. Liście rozkładać pojedynczo.
Przechowywanie: Surowiec przechowywać w papierowych torbach lub szklanych pojemnikach, z dala od światła i wilgoci. Wilgotność powietrza <50%.
Trwałość: Do 12 miesięcy.
Różnicowanie: Brak dziko rosnących, podobnych gatunków w Polsce. Możliwa pomyłka z niektórymi ozdobnymi fikusami – różnią się pokrojem i brakiem jadalnych owoców.
Uwagi dla zielarzy
- Organoleptyka: Liście po wysuszeniu mają aromat zielno-korzenny, smak cierpki.
- Jakość surowca: Oceniać po barwie (jasnozielona do oliwkowej), elastyczności (liście nie powinny się kruszyć) i zapachu.
- Wpływ środowiska: Wyższe nasłonecznienie zwiększa zawartość furanokumaryn, co istotne przy zastosowaniu zewnętrznym.
- Błędy zbioru: Unikać liści z przebarwieniami, zbyt młodych (niższa zawartość składników aktywnych), uszkodzonych przez szkodniki.
Ciekawostka historyczna lub kulturowa
W starożytnym Egipcie lateks figi był stosowany jako środek zmiękczający odciski i brodawki. Liście używano w starożytnym Rzymie do okładów na zmiany skórne. W średniowiecznej medycynie arabskiej figa uchodziła za środek wspomagający oczyszczanie organizmu.
Bibliografia
- Różański, H. (2009). Ficus carica L. – figowiec pospolity. Surowiec zielarski. www.rozanski.li
- Petropoulos, S.A., et al. (2019). „Ficus carica L.: An ancient source of food and health.” Journal of Ethnopharmacology, 248, 112316. https://doi.org/10.1016/j.jep.2019.112316
- EMA/HMPC (2023). Assessment report on Ficus carica L., folium. European Medicines Agency.
- Pérez, C., et al. (2000). „In vitro hypoglycemic effects of some extracts from Ficus carica L.” Phytotherapy Research, 14(4), 210–212.
